Reisverhaal «het bergland van Centraal Vietnam en dbergvolkeren»

een stukje Indochina | Vietnam | 6 Reacties 27 Maart 2016 - Laatste Aanpassing 27 Maart 2016

4. het bergland ten noorden van Ho-Chi-Minh-City

4a. Dalat
De afstand tussen HCMC en Dalat, onze volgende verblijfplaats, is 280 km. De bus doet daar 8u over. Eerst rijdt de bus bijna 1,5u door het drukke verkeer in Saigon, wat later zijn er kronkelende bergwegen.

hoewel we overdag rijden, is deze bus toch een slaapbus. In feite is dat vrij comfortabel om te zitten

Dalat is aangeduid op de kaart

We bestellen via het hotel een taxi om ons de volgende dag buiten Dalat en rond de stad te voeren.
Door de Fransen werd Dalat groter en bekender. Vele kolonialen die in Saigon woonden en werkten hadden een buitenverblijf in Dalat of kwamen er permanent wonen. Het klimaat is immers wat koeler.
In de buurt van de stad wonen enkele groepen minderheden, die mensen zijn geen Viet (de grootste bevolkingsgroep van het land).
Dalat zelf ligt op 1500m hoogte. Hierdoor is het klimaat meer gematigd, iets minder warm, iets meer regenachtig. Het mildere klimaat zorgt ervoor dat in de omgeving van Dalat andere groenten- en fruitsoorten kunnen gekweekt worden en dat er gras genoeg op de weiden groeit voor veeteelt.
Dalat is bekend voor zijn koffie- en theeplantages, voor zijn zuivelproducten, voor zijn bloemen en allerlei soorten groenten en fruit.

overal wordt er aan tuinbouw gedaan, deels in open lucht, deels onder plastic (serres)

we zien dikwijls helemaal nieuwe serres. Waarschijnlijk draaien de zaken goed

groenten zoals we in Europa vinden dankzij het koelere klimaat

fruit van de gematigde streken

de groentemengeling van Dalat is tot ver bekend

Dalat is ook gekend voor zijn zuivel. We vinden een winkel die enkel melk en yoghurt van Dalat verkoopt

We rijden ’s morgens vrij vroeg naar Lang Biang, de berg op 14 km ten noorden van de stad. De berg bestaat uit 2 toppen waarvan de hoogste 2165m is. Met de taxi kunnen we tot een bepaald punt. Daar wordt de weg steiler en kunnen bezoekers ofwel te voet verder (mits aankoop van een permit en 4u stappen), ofwel met een jeep verder (mits betalen natuurlijk).

Zelfs nu op een weekdag zijn er veel Vietnamezen die naar de top gaan. Waarschijnlijk zal het hier op zondag oneindig druk zijn.

het beeld is wat wazig. Een half uur later is het nog meer wazig en later op de dag komen er wolken. Hier in de bergen regent het meer dan in Dalat

het water uit het stuwmeer wordt gebruikt voor de bevloeiing van de velden. De witte vlekken zijn allemaal plastieken serres vooral voor bloemen- en groententeelt

De weg is erg steil, maar wel geasfalteerd. Boven is er mogelijkheid voor allerlei vertier, iets wat voor Vietnamezen erg welkom is.
Er staat eens tandbeeld van een roofvogel en een standbeeld over de legende van de berg.

De legende zegt dat er een jonge man Lang en een meisje Biang, verliefd waren op elkaar. Het probleem echter was dat ze tot een verschillende bevolkingsgroep hoorden waardoor ze niet mochten trouwen met elkaar. Dus besloot Lang om zichzelf van het leven te beroven. Biang bleef over en soms huilde ze zoveel tranen dat er een rivier gevormd werd. Later stierf ook Biang van verdriet.

We gaan op zoek (met onze taxichauffeur die geen woord Engels verstaat) naar een dorp waar de Lat of de Koho wonen.

regelmatig zien we kleine houten huisjes op palen

Beiden zijn minderheidsgroepen. In feite is de Lat een subgroep van de Koho. Hun taal behoort tot de Hmong-Kmer taalgroep (Vietnamees behoort ook tot die zelfde taalgroep). De KoHo kennen een matriarchale samenleving, de vrouw kiest een man, hij moet doen wat zij zegt, de kinderen krijgen de naam van de moeder en overerven gebeurt ook langs vrouwelijke lijn. Het opperhoofd echter is steeds een man.
Na wat vragen komen we bij een eenvoudig huis. Wat verder op het hof is er nog een paalwoning, een typische vorm van bewoning op vele plaatsen in oost Azië. Er komt een oudere man buiten. Hij spreekt on in het Frans aan en nodigt ons uit in de paalwoning.

de man spreekt goed Frans, zingt Franse liedjes (de toon klopt wel niet erg goed) en af en toe een liedje in zijn taal

als we naar zijn leeftijd vragen zegt hij dat hij dat niet goed weet, misschien 68 of zo…

Vroeger woonde hij, net zoals iedere KoHo in een langhuis. Deze huizen waren voor vele families. Een deel was open, waardoor iedereen iedereen zag, kamers van ouders en pubermeisjes waren gesloten. Het huis waar hij ons uitnodigt, is een verkleinde vorm, de man heeft hier nog korte tijd gewoond. Nu woont hij in een stenen huis.

elke KoHo familie had zowel in het langhuis als in de kleinere huizen een vuur. Dit dient om te verwarmen (hier in de bergen kan het fris zijn), o te koken en om het hooi op de open zolder boven het vuur, te laten drogen

het huisje dat traditioneel ingericht is en waar de man zijn verhaal vertelt

Daar vertelt hij, zingt hij, toont hij enkele originele muziekinstrumenten, leren we iets over de “pipe wine” en maken we een korte wandeling door het dorp.

er hangen en staan een aantal voorwerpen, die vroeger en soms ook nu gebruikt werden of worden

de gong is een klassiek muziekinstrument dat bij vele minderheden wordt gebruikt. Terwijl hij op de gong slaat, zingt de man ook weer

dit muziekinstrument is gemaakt van een kalabas en bamboestokken. Onderaan de kalbas zijn 6 openingen zoals in een blokfluit. Dit moeten, volgens de toonhoogte afgesloten worden of open blijven. Het geluid heeft wat weg van een doedelzak

dan wordt een van de aarden kruiken op een statiefje in hout geplaatst. Het plastiek dat als afsluiting dienst doet, wordt er af gehaald. We kijken en ruiken aan het brouwsel. Hier zit rijstwijn-rijst in en een mengeling van kruiden. Het geheel is vergist en wordt pipe-wine genoemd

de pipe-wine duidt op de bamboestokjes die verbonden zijn met een flexibel iets en dienen als zuigrietje. Het bamboe stokje wordt diep genoeg in de kruik gestopt. Voor iedere persoon is er zo een pipe (zuigriet). De wijn smaakt beter dan gewone rijstwijn

in de winkels in Dalat vinden we wijnkruiken met delfde wijn

Bij de wandeling door het dorp toont hij de man ons enkel zaken die belangrijk zijn

de koffieplanten staan hier momenteel in bloei.

Vroeger werd er enkel rijst geteeld. Door de hoogte is de temperatuur echter onvoldoende om het ganse jaar door rijst te kweken. Er was slechts 1 oogst per jaar mogelijk. De mensen waren arm. De Fransen verplichten de boeren om andere gewassen te kweken en aan diversificatie te doen. Een van de teelten die de Fransen invoerden was de koffie.

dank zij steun van Denemarken is er nu een waterleiding. Het water dat voorheen gebruikt werd, was helemaal niet meer drinkbaar omdat de grond vervuild was door bij voorbeeld herbiciden

hier is nog een langhuis

het dispensarium voor noodgevallen

het grootste deel van de KoHo is door de Franse missionarissen christen gemaakt, een kleiner deel is protestant. Maar hier in de kerk, en ook in het dagelijkse leven, spelen allerlei animistische rituelen mee. Deze versierde boom is er om goede oogsten en soortgelijke dingen af te smeken

Rond Dalat zijn verschillende bezienswaardigheden. Eerst stoppen we bij “Crazy House”. Het gebouw is gebouwd voor de dochter van een voormalige eerste minister. Dit zorgde ervoor dat zij kon bouwen naar eigen fantasie, iets wat niet toegelaten was en is voor alle andere Vietnamezen. Het gebouw, of beter de gebouwen lijken ons wat geïnspireerd door Gaudi en Hundertwasser. Nog steeds worden gebouwen toegevoegd. Hier komen hotelkamers voor, maar de bezoekers kunnen binnen kijken in de meeste kamers.

overal houden meisjes in deze kledij toezicht op de bezoekers

een van de badkamers die horen bij de te verhuren kamers

heel veel bloemen (echt) en reuzen webben (na gemaakt)

tussen de beplanting door krijgen we een glimp van de gebouwen

trappen naar gebouwen, trappen zwevend tussen gebouwen, steile trappen, leuningen die slangen of takken voorstellen, soms laag, soms hoger

er gaan ook een trap naar het dak

hier is nog een huis in opbouw, eerst de constructie, dan de versieringen en daarna de kleuren

de omgeving

 in dit gebouw worden kamers ingericht. Nadien moet de kleur nog aangebracht worden

het geheel ziet er uit als in een sprookje

veel bomen zijn echt hier, deze is nep

in dit gebouw zijn de prive vertrekken. Het kan niet bezocht worden

een van de kamers die kan gehuurd worden

Niet ver hier vandaan is het Bao Dai’s summerpalace, een gebouw waar de laatste keizer van Vietnam af en toe kwam. Toen de Fransen zich meester maakten van Vietnam, mocht de keizer aanblijven.

een foto van de laatste keizer van Vietnam. In 1954 is hij afgezet en in ballingschap naar Frankrijk getrokken.

De keizer was een pop in handen van de Fransen. De keizer moest zijn handtekening zetten voor de aanstelling van een zwakke eerste minister, die geheel door de Fransen gemanipuleerd werd.

het paleis van de keizer is een saai gebouw, zowel buiten als binnen. Het werd gebouwd tussen 1933 en 1938

de tuin is hier en daar mooi onderhouden

Het “Dalat Palace Hotel” is de gerestaureerde vorm van een hotel gebouwd door de Fransen in 1922.
In de tuin van het hotel heeft men mooie zichten op het stuwmeer bij Dalat.

hier is er gebruik ge maakt van ijzersmeedwerk

van het bordes hebben we een uitzicht op het meer van Dalat

het originele paleis

Ga Da Lat is het treinstation, ook al gemaakt door de Fransen. Het gebow is het oudste station van Vietnam . Momenteel rijden er enkel voor toeristen nog treintjes over een afstand van 7 km.

deze loc staat er enkel nog voor de show

dit is de trein waarmee de toeristische ritjes gemaakt worden

eerste klasse wagon

tweede klasse

Het voormalige Yersin gymnasium is nu een erg onderkomen gebouw dat zich nog op de terreinen van een school bevindt. Waarschijnlijk wordt het oude gebouw niet meer gebruikt.

het gebouw is in een gebogen vorm gebouwd

Aan de overzijde van het meer is er een bloementuin, met veel kleur.

Dan is er nog het Lam Dong museum, een mooi museum. Een deel van de collectie gaat over archeologische vondsten uit de provincie.
Een ander deel gaat over de etnische bevolkingsgroepen.

waarschijnlijk zullen we Ho-Chi-Minh in elk openbaar gebouw zien

naast antimoon, vindt men in Vietnam ook tin, bauxiet (aluminiumerts), lood

deze kleistaven behoorden ooit tot een soort xylofoon

dit soort xylofoon is officieel het oudste muziekinstrument ter wereld, tussen 3000 en 3500 jaar geleden gemaakt

deze bladgoud versieringen stammen uit de achtste tot tiende eeuw nC

Als laatste lopen we nog even door het paleis van de koningin. Haar vader was een zeer rijke grootgrondbezitter. De man had in Dalat een buitengoed gebouwd en het nadien nagelaten aan een van zijn twee dochters, de vrouw van de laatste keizer. Ook dit gebouw is nog voor een groot deel in zijn oorspronkelijke staat en komt erg oubollig over.

Dalat is gesticht door de Fransen en wordt wel eens het “Parijs van Vietnam” genoemd. In dat kader wordt de televisietoren ook wel de “Eifeltoren” genoemd

in en rond de stad staan nog veel (gerestaureerde) villa’s van Fransen. Een aantal zijn nu hotel

artisjokken misstaan ook al niet in het Franse plaatje

4b. Lak meer en M’Nong dorpen

kaart waar het Lak meer aangeduid is

Het Lak meer zou van vulkanische oorsprong zijn en is zowat 500 km² groot.Hier had de laatste keizer ook al een verblijfplaats, maar die bestaat niet meer. Rond het meer, en bij uitbreiding in de Dak Lak provincie waar het meer ligt woont de Mnog bevolking, een minderheidsgroep waarvan de taal behoort tot de Austroaziatische taalgroep, Mon-Kmer subgroep.
De Mnong wonen in de hooglanden van Centraal-Vietnam (67.000) en het aangrenzende gebied in Cambodia (20.000). Velen zijn ook uitgeweken naar de VS. Ooit was de Mnong een deel van het Champa-rijk tussen de tweede en de vijftiende eeuw nC. Nadien was de leidende rol van de Mnong voorbij. Sindsdien werden en worden zij onderworpen, o.a. door de Fransen, de Amerikanen en nu de Vietnamezen.
De Mnong is geen rijk volk, hoewel ze in hun eigen levensonderhoud voorzien. De Mnong die leven rond het Lak meer kweken rijst, mais, cassave (maniok) als voornaamste gewassen. Daarnaast houden ze vee, vooral runderen, ook varkens, kippen en geiten. Het meer levert hen een overdaad aan vis.

het is nog vrij vroeg als we in het dorp aankomen. Mensen zijn op weg met hun dieren om ze te laten grazen. Weiden zoals wij kennen in Europa, bestaan hier niet

Wij bezoeken 3 Mnong dorpen rond het meer.
M’Lieng is het meest originele en is helemaal niet toeristisch. We worden nog bekeken alsof we van een andere planeet komen. Maar als we wuiven, lachen of iets zeggen, reageren de meesten erg vriendelijk. We houden ons fototoestel opzij als we hier in het dorp mensen zien.
De Mnong wonen in langhuizen op palen. Velen leven overdag op de grond, het is er minder warm door de schaduw. ’s Nachts wonen de mensen in hun huis, een verdieping boven de grond.

bij de inkom van het dorp zien we een stenen langhuis met een groot betonnen plein er rond. Hier ligt mais en cassave te drogen

het stenen langhuis is misschien een gemeenschapshuis. Hier wonen zeker geen mensen

een eind achter het huis zien we een zeer grote boom, die zorgt voor veel schaduw

rond het huis zien we bijna overal rijstvelden waar de rijst al vrij hoog staat

niet ver van de boom is een groep mannen aan het werk. Iemand giet zakken gedroogde maiskolven in de machine, het afval wordt uitgespuwd

de maiskorrel worden onderaan opgevangen in metalen teilen en dan uitgegoten in een zak. Nadien zullen ze uitgestrooid worden op het betonnen plein om te drogen

koeien komen naar dit droge afval, eten er wat van, maar wandelen dan verder

zoals bij vele volkeren dragen mensen een mand op hun rug met (planten)materiaal

we zien hier ook een begraafplaats. De meeste volkeren in Vietnam zijn door Franse missionarissen in het katholicisme geduwd

sommigen hebben kleiner landbouwmachines

anderen hebben een tractor

de wanden van deze schuur bestaan uit gevlochten bamboe, het dak is van golfplaten

een langhuis, gemaakt in hout en op palen

het dak heeft een eenvoudige soort dakpannen. Zoals we bij vele huizen zien, hangt er een schotelantenne aan de muur

de varken welke hier gehouden worden zijn hangbuikzwijnen. Soms zitten ze in een omheind kot, meestal lopen ze vrij rond

in zijn eenvoudigste vorm is de trap een boomstam waar treden in uitgehouwen zijn

mensen die het zich kunnen permitteren hebben een langhuis uit steen en beton met een echte deur en ramen en een betonnen, brede trap

hier een kudde geiten

ook hier in het dorp zijn er veel kinderen

de school ziet er vrij nieuw uit

ook hier is er een schooluniform

ksst… waarschijnlijk het varken van de buren

het leven op het land ….

Het tweede dorp is Jun, dat rechtstreeks aan het meer grenst. Hier komen de meeste toeristen, dus zijn er souvenirwinkeltjes, een restaurant en bars. Een gewiekste zakenman heeft hier een olifantenverzameling, inclusief de mahouts (de olifantentemmers). Mensen kunnen tegen betaling een mini ritje maken op de rug van deze dieren. Hier zijn al meer stenen langhuizen te zien.

zoveel mogelijk info voor toeristen op één bord

deze dame spreekt ons aan, ook weer in zeer goed Frans. Ze geeft wat info, maar als ze hoort dat een olifantenritje of een uurtje bootje varen, niet op ons programma staat, moet ze verder gaan werken

de rijstvelden komen bijna tot aan het meer. Deze velden zullen geoogst worden voor het regenseizoen (dat start in mei) omdat dan het waterpeil zal stijgen

zowel het zaaien van de rijst, als het strooien van meststoffen gebeurt met de hand

de bootjes liggen nu op de grond, over enkele maanden zullen ze weer in het water liggen, doordat het waterpeil gestegen is

wat er aan souvenirs te koop is, zien we zich telkens herhalen in de verschillende winkeltjes

in dit dorp rijdt een ijsroomventer rond, zonder permanent koelsysteem

de kindjes komen met duizend of tweeduizend dong (0,4 of 0,8€) en krijgen dan een klein ijsje

de domeinen rond de huizen worden hier door een omheining afgesloten

hier komen de toeristen niet meer, ze blijven rond het meer en de olifanten

omdat het gebied vlak is, zien we ook hier mensen fietsen, de mand op de rug

een rustig tafereel

een vissershuisje op palen

twee van de olifanten staan wat te staan bij het gebouw van de mahouts. Een mag vrij staan, zeer goed getemd, de andere hangt vast aan zijn poot

de tros bananen wordt met de slurf mooi verdeeld. De meeste bananen worden stuk voor stuk afgebroken en opgegeten

mensen hier zijn bijna helemaal bedekt, hoed op, lange mouwen en lange broek of rok, een groot mondmasker voor, … enkel de ogen zijn (met moeite) nog vrij. Deze vrouw loopt met opgerolde broek en de botten in de hand. Ze komt uit een rijstveld dat onder water staat

het sociale leven speelt zich af bij een café

wat een verschil. Het leven hier op het land, ruimte en stilte, tegenover het leven in de stad met een constant getoeter van elk voertuig en straten die krioelen van mensen en brommers

Het derde dorp is Le. Het grenst aan Jun, maar ligt iets verder verwijderd van het meer. Het dorp is iets minder toeristisch dan Jun.

ook hier zijn nog langhuizen te zien, maar ook al veel gewone huizen

hier is een overlijden. In het langhuis wordt eentonig gongmuziek gespeeld. Er zitten mensen binnen maar het is te donker om meer te kunnen zien vanaf de straat. Naast het langhuis staan tafeltjes en stoelen en zitten mannen met een glaasje. Hoewel ook de Mnong een matriarchale maatschappij kennen, zijn bij het overlijden enkel de mannen aanwezig

bij alle langhuizen is er een betonnen waterput. Deze vrouw haalt de emmer met water op

Naast de grote hoeveelheid vis in het meer is er een deel bedekt met de lotus.

grote oppervlakte lotusplanten

vrouwen die bij hun runderen blijven, zitten hun middagmaal te verorberen. Rijst is het voornaamste ingrediënt

tussen de koeien staan er ook 2 buffels

de buffel is net gehypnotiseerd. Het dier staat de ganse tijd naar ons te staren. Als we verder stappen, gaat hij even mee

4 c. Buon-Ma-Thuot

kaart met vermelding van Buon-Ma-Thuot

BMT is een stadje dat veel minder toeristisch is dan al de vorige plaatsen welke we in Vietnam al bezochten. Er rijdt nog slechts één busmaatschappij van Dalat naar BMT en het busje is een stuk kleiner.
In het stadje spreken en verstaan nog weinig mensen Engels. Conversatie gaat met een vertaalboekje (waar ik woorden aanduidt, want uitspreken is verschrikkelijk moeilijk, zo niet zelfs onmogelijk) en met handen en voeten.

Hier is een goed en vrij nieuw Etnografisch Museum.

het museumgebouw was klaar in 2011 op het domein van de laatste keizer

een van de bomen uit het park

het immense gebouw telt slechts een gelijkvloers en een eerste verdieping. Op deze verdieping zijn de tentoonstellingen. Het gelijkvloers heeft deze enorme inkomhall

verschillende volkeren wonen in de provincie Dak Lak, de provincie waar Buon-Ma-Thuot in gelegen is. In de provincie komen 40 minderheidsgroepen voor. Ook deze volkeren hebben een matriarchale samenleving

vissen is steeds een belangrijke bezigheid geweest. Deze vrouw vist met een platte mand

weven van een bamboe mand. Niet alleen van bamboe, maar ook met de bladeren van een aantal andere planten worden manden geweven

een model van een langhuis

kledijstof werd geweven met de hand. Het materiaal is katoen, dat in de provincie gekweekt wordt

In een tweede zaal gat het over biodiversiteit. De tentoonstelling start met een aantal affiches om de natuur te beschermen.

de tekst op deze affiche betekent: “we vernietigen onszelf als we ontbossen”

De derde en laatste zaal gaat over de geschiedenis van de provincie. Archeologen hebben vondsten gedaan van menselijke bewoning zo een 5500 jaar geleden.

stenen werktuigen die 3000 tot 3500 vC dateren

bronzen voorwerpen, in het veelvoud ontdekt, 2500 tot 200 vC

In de stad is er een monument van de revolutie

hier en daar is er een zaak die vers fruitsap maakt. Keuze aan groenten en fruit is er voldoende

4 km wandelen van ons verblijf ligt een E De dorp, Ako Dhong.

Het E De volk leeft in provincie Dak Lak en in de VS. Samen met nog enkele andere volkeren vochten de E De voor vrijheid, eerbied voor hun taal, eigenheid en eigendommen. Ze kwamen in conflict met de Fransen, de Amerikanen, de communisten en de Viet, de allergrootste bevolkingsgroep van Vietnam (meer dan 87%). Vele E De vluchtten en verscholen zich in oost Cambodia. Van daar zijn ze als vluchteling naar de VS geïmmigreerd. Later is nog een tweede en derde golf E De naar de VS getrokken. Deze groep blijft gediscrimineerd door de Viet, waarschijnlijk zulen er nog meer Vietnam ontvluchten.

dit E De meisje spreekt wat Engels en maakt een tijdje een praatje

Ooit was de E De een van de welvarendste bevolkingsgroepen. Ten tijde van de Fransen hadden de rijke E De zelfs slaven. Nu leeft deze groep in armoede.
Hun gemeenschap is matriarchaal. Ze leven in langhuizen die in het bezit is van een oude vrouw. De grond en alles in het huis is haar bezit. Haar familie leeft samen met haar in het langhuis.

het houten huis wordt enkel gebruikt als winkeltje. Het lichtblauwe gebouw op de achtergrond wordt door de familie bewoond. Op een foto zien we de eigenares, haar 2 dochters en zoon en een kleinkind

de vrouw, die het winkeltje open houdt, poseert bij een traditionele E De outfit voor vrouwen. Haar moeder heeft de stof geweven en het kledingstuk gemaakt

de traditionele kledij wordt enkel nog gedragen tijdens een feest

In Ako Dhong zien we dat de meeste houten langhuizen niet meer bewoond worden. Ernaast of erachter is een huis in steen gebouw waar de familie leeft.

waar bij de M’nong alle planken over het algemeen verticaal gemonteerd zijn, worden bij de E De de onderste planken horizontaal vastgemaakt. Hoger staan de planken verticaal

er zijn ook enkele gebouwen waar groepen kunnen ontvangen worden, met een mooie tuin

We zien enkele nieuwe, houten langhuizen. Het hout is hier van goede kwaliteit.

een nieuw gebouwd langhuis

de trap is van een veel betere kwaliteit en gemakkelijker om te beklimmen.  Deze trap wordt bovenaan versierd met borsten, niet uit een of andere seksuele overweging, maar om de bezoekers te vertellen dat hier een vrouw woont die leven doorgeeft en voedsel geeft aan haar kinderen

In het dorp is er een cultureel centrum waar iets kan gedronken worden en waar souvenirs gemaakt door E De verkocht worden.

De E de zijn over het algemeen protestants, maar de geesten en goden van de voorouders spelen nog een zeer belangrijke rol. Ze hebben een God van het Water, een God van het Vuur, een God van het Woud en nog wat andere geesten. Op het kerkhof van Ako Dhong zien we kruisen op de graven.
Vermits het voor de minderheden verboden is om een gebouw voor hun religiebeleving te bouwen, heeft elk huis een soort altaar.

E De mama met haar kindje

De E De taal behoort tot de Austronesische taalgroep, de Malayo-Polinesische subafdeling. Wat betreft de taalgroepen moet er nog heel wat onderzoek gebeuren, men is meer oneens dan eens hoe taalfamilies verwant zijn, ontstaan zijn, …. . Een theorie zegt dat de Vietnamezen die een Austronesische taal spreken, de oudste bewoners van Vietnam zijn. Ze zijn uit Indonesië en de Pacifische eilanden in Vietnam terecht gekomen. De andere volkeren zouden via China in Vietnam beland zijn.

momenteel is het seizoen van de avocado’s. Hier een avocadoboom

Volgens info uit de reisgids zouden minder dan 200.000 E De in Vietnam wonen, in de provincie Dak Lak.
De E De in Ako Dhong verbouwen geen rijst, er is immers te weinig water ter beschikking. Koffie echter is een belangrijke teelt. We zien ook dat er peper verkocht wordt, maar we hebben op onze wandeling geen peperboompjes gezien.

een klein koffiebomen veld

momenteel komen hier duizenden en duizenden witjes (vlinders) voor (Catopsilia pomona)

lotus komt in elk meer of meertje voor

Morgen is het 26 maart. 85 jaar geleden, in 1931, werd de Ho-Chi-Minh communist youth union gevormd. We komen voorbij een middelbare school waar dit feest vandaag, 25 maart, begint. Elke klas heeft een tent of huisje opgesteld op het domein van de school. We worden door de leraars uitgenodigd om een kijkje te komen nemen. Overal foto’s, met een deel van de klasgroep of met één leerling. Na enkele klassen laten we het feest voor wat het is…

nu een feestje per klas, deze avond dansfeest en morgen weer feest

Ondertussen weten we dat de parken in Vietnam meestal door banken gesponsord en onderhouden worden. Op de (zit)banken staat de naam van de sponserende bank vermeld

Dak Lak provincie is de belangrijkste koffiestreek in Vietnam. Van de 500.000 tot 600.000ha oppervlakte koffieplanten in het land, is er in Dak Lak ongeveer 235.000 ha. Vietnam produceert 95% Robusta koffie, die naar vele landen, waaronder ook België, uitgevoerd wordt. Daarmee is Vietnam de tweede grootste Robusta-koffie-exporteur ter wereld, na Brazilië.

de Vietnamese schrijfwijze voor “koffie” (In het Vietnamees komen enkel woorden voor met één lettergreep)

Betere koffie dan Robusta is Arabica. In tegenstelling tot andere koffie-producerende landen, kent Vietnam (bijna) geen grote koffieplantages? Het zijn vele en kleine familiebedrijfjes die de bonen produceren, hierdoor kan een grote groep kleine boeren een beter inkomen verwerven. Niemand wordt echt rijk van koffieproductie in Vietnam.

naast Arabica en Robusta komen nog meer dan 10 andere soorten koffie voor. Ze komen in verwaarloosbaar kleine hoeveelheden voor. Deze plant heeft veel grotere bladeren

en de bessen worden hier “kers-koffiebessen” genoemd

De koffie-export gebeurt voornamelijk onder de vorm van groene bonen, die in het land van bestemming worden gebrand.

een Robusta plant, hoger en licht-groen gekleurde bladeren

een Arabica plant, minder hoog met donkergroene bladeren

Robusta koffie bevat bijna tweemaal zoveel cafeïne als Arabica en heeft daardoor een meer bittere smaak. Vietnamezen drinken hun koffie heel sterk in een klein kopje of glas, niet als dorstlesser, maar voor de kik. In al de cafés, de koffiehuizen, krijg je naast het kopje koffie, zoveel glazen thee als je wil, om de dorst te lessen. Voor koffie-met-melk wordt er zoete, gecondenseerde melk toegevoegd.

steeds wordt de koffie vergezeld van gratis thee, die meermaals aangevuld wordt

gelukkig krijgen we hier ook een glas water want de koffie is erg sterk en nogal bitter

Wat betreft de ecologische zijde van de als maar stijgende koffieproductie in Vietnam: er zou oerwoud verdwijnen, er worden (te) veel meststoffen aan de grond toegevoegd, er is een te groot waterverbruik voor de productie van koffie.

wat op Java Luwak koffie werd genoemd, is hier “wezel-koffie”. De koffiebessen worden gevoederd aan een soort civetkat die de bes verteert, maar niet de koffiebonen. De uitwerpselen van het dier bevat de bonen. Die bonen worden gebrand en geven een dure koffie. Op Java hebben we vernomen dat door gebruik te maken van chemicaliën eenzelfde resultaat verkregen wordt ….

een donker roze gekleurde libel, erg opvallend

een rood gekleurde passiebloem

In Buon-Ma-Thuot ontdekken we dat er restaurantjes bestaan die enkel loempia’s op de kaart staan hebben. Hier kunnen gefrituurde loempia’s met zoetzure saus en verse loempia’s met pindasaus gegeten worden. Voor de verse loempia’s krijgen we een bordje met rijstpapier vellen, een schaal met salades en een aantal andere ingrediënten. Gasten rollen de ingrediënten samen in het rijstpapier (naam voor het blaadje gemaakt uit rijstbloem, zoals we in een bedrijf in de Mekong-delta hebben gezien. Eenvoudig voedsel maar lekker

Nu we het toch over voedsel hebben, Vietnamezen lusten enorm allerlei (miere)zoete voedingsmiddelen. Bakkers verkopen taarten aan de lopende band.

het versieren van taarten gebeurt door voedsel-artisten

hoe feller de kleur, hoe meer in het oog springend en hoe gemakkelijk het product verkocht wordt

net zoals bij de pottenbakkers, staat ook de taart op een ronddraaiende schijf, zodat de crème gemakkelijk glad gestreken wordt

continu worden bij de bakker koeken en allerlei andere zoetigheid ingepakt in grote kartonnen dozen. Motorijders brengen ze goederen naar de klant

4d. Kontum

kaart waar Kontum is aangeduid

De rit naar Kontum verloopt weer met een klein busje, waar op elke rij nog iemand extra bij gepropt wordt. De chauffeur heeft het eerst 1,5u vooral oog voor zijn liefje dat tegen hem geplakt zit. Als ze uitgestapt is, houdt hij zich vooral bezig met 3 gsm’s. Telefoons ontvangen en zelf opbellen én berichten versturen. In Vietnam is alles OK.  Een eind verder moeten de papieren van de bus aan een politie getoond worden. Ik zie dat de busbegeleider geld stopt tussen de papieren, geld dat er nadien niet meer in zit. Corruptie is ook een kenmerk van al de landen van zuidoost Azië.

Kontum is een kleiner stadje, een dat lang geen toeristen ontving. Nu nog is de toeristenstroom zeer beperkt, westerlingen zijn hier niet te zien.

de huwelijksbusiness draait hier op volle toeren. We zien verschillende dergelijke gebouwen waar feestelijk aangeklede tafels en stoelen staan. Meestal zien we dat er een huwelijkstent bij de woning van de ouders gezet wordt om het feest te laten doorgaan. Hier kan er meer geld gespendeerd worden….. .

Het stadje, de hoofdstad van de gelijknamige provincie, lijkt bijna te slapen. Op straat een kruispunt oversteken gaat gemakkelijk, er is hier bijna geen verkeer.
De provincie grenst aan noordoost Cambodia en zuidoost Laos. Zowel in Vietnam als de streken in de naburige landen, hebben nog een relatief grote oppervlakte bos.
In Kontum zelf is er niet zoveel te zien, maar in de nabije en verdere omgeving zijn vele (meer dan 650) dorpen en dorpjes met minderheden. De dorpjes aansluitend bij de stad kunnen we te voet bezoeken. Voor deze die verder afgelegen zijn, huren we een auto en een Engelstalige gids.

Het katholiek Seminarie is een speciaal en mooi gebouw, uitgevoerd vooral in hout. Het werd door een Franse missionaris gesticht. Op de plaats was er nog zoveel bos dat zeer degelijke houtsoorten gewoon voor het grijpen lagen. Nu is het gebied rond de stad ontbost. Pas na het verdwijnen van de Fransen hebben Vietnamese mensen de leiding overgenomen. Nog altijd studeren hier veel jongens om missionaris te worden in eigen land.

het seminarie is een zeer lang gebouw, de voornaamste lokalen bevinden zich boven

het centrale gedeelte van de voorgevel

deze deur is van een grote waarde, door de houtsoort waaruit ze gemaakt is

in de tuin van het seminarie staat er een soort standbeeld met de typische mand welke gebruikt wordt om groenten, gras of andere voorwerpen op de rug te dragen. Daar naast liggen stenen kalebassen, die in Vietnam voor van alles en nog wat worden gebruikt

het gebouw wordt graag gebruikt als achtergrond voor huwlijksfoto’s

Een non spreekt ons aan en leidt ons rond. Hierdoor zien we het, meestal gesloten, museum.

deze drum, net zoals zovele andere drums in oost-Azië, is gemaakt van olifantenhuid

Een eindje verder staat er een houten kerk, de hoofdkerk van Kontum. Ze is ongeveer 100 jaar geleden gebouwd in een romaanse stijl, gecombineerd met de bouwstijl van de lokale bevolking. Voor deze kerk is er ook gebruik gemaakt van de beste houtsoorten die hier toen nog te vinden waren. 100 houten palen, elk met een doorsnede van 40 cm vormen de basis van de kerk.

In de kerk zijn er een aantal gekleurde glasramen, ze zijn helemaal anders dan glasramen die we uit andere erken kennen.

de houten kerk

een van de glasramen

Het is zaterdagavond, iets voor 18u als we bij de kerk aankomen. Op het domein van de kerk zitten al tientallen families, duidelijk geen Viet-mensen. Per familie zitten ze op meegebrachte matten. Het gaat er gezellig aan toe. O 19u, dan is het al donker, vindt de weekendmis plaats. Katholiek is hier een mengsel van de natuurgodsdiensten en het Roomse.

Deze man stond al te wenken om een foto te laten nemen, net toen we het domein van de kerk

binnen stapten. De mensen zijn hier duidelijk donkerder

de mensen zitten al gezellig bijeen, wachtend op de mis die over meer dan een uur zal beginnen

terwijl iedereen van deze familie ligt te slapen, probeert het kindje zijn schoenen ook los te maken om zijn voeten op de mat te leggen

ondanks de vele groeven in de huid, zijn veel van deze mensen mooi. Ze zijn zeer vriendelijk

Aansluitend bij Kontum liggen er enkele dorpen waar de Bahnar minderheid woont. De Bahnar telt ongeveer 200.000 mensen, die in de bergen van centraal Vietnam wonen. Bij Kontum zijn er verscheidene van hun dorpen. Ook de Bahnar zijn matriarchaal, hoewel dit nu beetje bij beetje begint te veranderen. Hun taal behoort tot de Mon-Kmer taalgroep.

zodra we Kontum verlaten, door een zijstraatje in te slagen, komen we terecht in een andere wereld waar elk gezin zijn koeien los lopen of in een hokje zitten

De Bahnar die bij Kontum wonen maken gebruik van het water van de nabijgelegen rivier voor hun rijstteelt 3 oogsten per jaar, en voor de groententeelt.

Tipisch voor deze mensen is dat er in het dorp een gemeenschapshuis voorkomt, het Ronghuis.
Een Rong is gebouwd op palen en heeft bij de ingangen platforms.
Het Ronghuis in Kon Harachot is gesloten. Het bouwwerk echter is indrukwekkend, vooral door de hoogte van 15m.

bij elk bouwwerk of bij de toegang tot een dorp laat een boog, of een niet gebogen eenvoudiger uitvoering je weten waar je bent

gelukkig is de trap breed en in beton waardoor vele mensen veilig kunnen binnen gaan in het gebouw

een vrouw uit het Bahnan dorp Kon Harachot met haar kind of kleinkind. Mensen met een baby of klein kindje zeggen gemakkelijk ja op de vraag of we ze mogen fotograferen

Het hotel waar we verblijven heeft de naam van het naburige dorp Kon Lor (Kon betekent in het Bahnar dorp). We wandelen even tot bij het dorp. Net zoals alle dorpen waar de Bahnar leven, ligt Kon Lor ook aan de rivier. Hier is een hangbrug om beide oevers met elkaar te verbinden. Door de wind, door de moto’s en de auto’s hangt de brug de ganse tijd te zwaaien.

Voertuigen van meer dan 3 ton mogen niet over de 290m lange en 4,5m brede KonLor brug

de brug overspant de brede Dakbla rivier. Nu, bij het einde van het droogseizoen is er weinig water

Net bij de brug ligt het Ronghuis. Het gebouw ziet er nog erg nieuw uit, maar heet hek rond de gemeenschapsgrond is gesloten. De reden daarvan is dat een tijdje geleden jongeren in hun Ronghuis gingen alcohol drinken. Een van die groepen vernielde een deel van het gebouw waarna het door de jongerengroep in brand werd gestoken. De reeds arme dorpsgemeenschap moest toen opnieuw investeren. Daarom zijn vele Ronghuizen nu niet meer vrij toegankelijk.

Ronghuis van het Kon Klor dorp, enkel nu in tegenlicht te fotograferen

We wandelen even door het dorp

net zoals bij alle Bahnar, hebben de families op het grondstuk waar hun woning staat, ook plaats voor het vee, de varkens en de kippen

Een heel eind buiten het stadje Kontum wonen ook andere minderheden. De drie voornaamste groepen in de provincie Kon Tum zijn de Bahnar, de Sedang en de Jarai. Met onze gids Manh en een auto met chauffeur verkennen we dorpen met deze minderheden.

dank zij de gids kunnen we in de dorpjes tussen de huizen wandelen en krijgen we veel uitleg

Op weg naar de eerste dorpen, stoppen we even bij een wel merkwaardige kerk, gebouwd door minderheden uit de omgeving

de kerk lijkt wat op een Ronghuis

de zijkant

om binnen te kijken, kunnen we een venster openen dat op een kier staat

Als we zowat 40 km hebben gereden, stoppen we voor een bezoek aan 2 dorpen, elk bewoond door een andere groep minderheden. In het dorpje Kon Bil wonen de So Dra, één van de groepen welke tot de Sedang behoren. De taal van dit volk hoort net zoals de taal van de Bahnar tot de Mong-Kmer taalgroep.
Net zoals de andere minderheden in de Kon Tum provincie hebben ook zij een gemeenschapshuis, het Ronghuis. De Sodra leven té ver weg van Kon Tum, waardoor de invloed van missionarissen, paters en nonnen onbestaande is. Deze mensen zijn animisten, de ganse natuur bestaat uit goden, zoals de God van de Aarde, de God van het Vuur, de God van de Wind, …. . Al die goden moeten als maar gunstig gestemd worden om de familie, de rijstoogst, de hoeveelheid (regen)water, … te beschermen.

elke familie heeft hier een waterput, gemaakt in beton. Als de put diep is, hebben ze ook een pomp om het water op te pompen en een tank boven de put te vullen

de huizen en schuurtjes staan op lage poten. Dit omdat het hier meestal erg winderig is, en zo de huizen stabieler zijn

de muren zijn meestal in gesplit bamboe, soms geweven, soms gewoon naast elkaar

uitleg over al de voorwerpen welke hier op een stapel liggen

het brandhout, nodig om vuur te stoken als voedsel bereid wordt, ligt onder de huizen

onder een huis liggen verschillende dikke boomstammen. Een ervan is binnenin hol gemaakt en ligt omgekeerd, met de holte naar de grond. Elke boomstam dient voor 1 lijkkist. Opdat de nakomelingen geen problemen zouden hebben met het zoeken van een geschikte boomstam, hebben vele mensen al een kist klaar liggen

rond de huizen liggen dikwijls wijnkruiken. Als ze leeg gedronken zijn, wordt de drab op de grond uitgegoten en wordt de kruik ergens gelegd. Wanneer ze later terug zal gebruikt worden, wordt ze eerst uitgewassen

in dit dorp is er enkel een “kindergarten”, een kleuterschool. Van af de lagere school moeten de kinderen naar het naburige dorp

ik maak een foto door het vuile raam. De stoeltjes en al het andere materiaal staat er netjes bij. Vandaag is het zondag en is de school gesloten.

een jonge mama met een kind in de draagdoek. Het kind is 3 jaar, maar wordt nog steeds gedragen. Meisjes trouwen op een leeftijd van 16-17 jaar, jongens zijn rond de twintig. Eens gehuwd moet er zo snel mogelijk een kind komen

drie vrouwen zitten met een scherp mes, de bast van takken af te snijden. Het hout is sandelhout (of een vervanger). De bast kunnen ze verkopen aan de fabriek, die er wierookstokken van maakt of etherische oliën.

 op vele plaatsen zien we gedroogd bladmateriaal in bundels. Dit dient voor de dakbedekking van het Ronghuis

plots zien we dat het Ronghuis in opbouw is. Wat nog kan gebruikt worden van het vorige ronghuis, blijft behouden. De rest wordt vervangen door nieuw. Het hout van de palen is een tropische hardhoutsoort, die bestand is tegen de termieten

verschillende jonge mannen zitten hoog (bijna) in de nok. Om de boomstammen aan elkaar te sjorren worden lianen gebruikt, die eerst wat natgemaakt zijn.

alleen op de cruciale plaatsen worden de balken aan elkaar verankerd met sterke ijzerdraad. Nagels of vijzen komen hier niet aan te pas

terwijl al de mannen op de werf zijn, als werker of als “toezichter” zitten vrouwen voedsel te koken

nu ja, voedsel koken is maar een gedacht. In werkelijkheid wordt hier maniok gekookt, tot al de giftige stoffen (blauwzuur) zijn verdwenen. Dan wordt het geheel in de gewassen kruiken gebracht, er wordt gist toegevoegd en er worden bananenbladeren gebruikt als afdekmiddel. Na een maand is er al voldoende alcohol zodat er kan gedronken worden

hier maken de mensen hun eigen hoed. De materialen komen uit het bos en zijn gratis. Tijd om te naaien is er in overvloed

Langs de doorgaande weg, niet zo ver van het dorp, wonen Viet. Zij houden winkeltjes open en drijven handel met de dorpjes. Als er rijst of koffie of groenten of fruit in een dorp wordt verkocht, dan is het dikwijls aan de handelaar langs de doorgaande weg. Hij verkoopt de waren dan in zijn zaak.

Aan de overzijde van de weg wandelen we naar een hangbrug, weer over de Dakbla. Over deze en de andere hangbrug als toegang tot Kon Du, kunnen enkel voetgangers, fietsers en brommers, geen auto’s.

deze brug wiebelt constant

de Dakbla rivier heeft hier weinig water
In dit dorp wonen de Jo Long. Oorspronkelijk leefde deze groep hoog in de bergen, waar ze leefden van planten, vruchten, wilde dieren en water uit de beekjes. Na 1975 heeft de regering met de bewoners gesproken om ze overhalen veel lager, dichter bij de rivier en bereikbaar voor modern comfort, te komen wonen. Enkel oude mensen zijn boven gebleven.

het volk leeft van oudsher in de bergen en de bossen. Voor de bouw van een huis trekken ze opnieuw d bergen en de bossen in en brengen ze boomstammen mee. Het ganse huis is nu van hout gemaakt

we zien verscheidene kleine koffieplantages. Doordat deze mensen nu dicht bij de rivier wonen kunnen ze water op pompen. Tijdens de bloei en de vruchtvorming immers, heeft de koffieplant zeer veel water nodig

om de buitenmuren van dit huis op te vullen is er een mengsel van koemest en buffelmest gebruikt samen met wat natte grond. Binnenin is de muur van fijne bamboe

wassen gebeurt op de grond met water uit de put, een schrobborstel en een stuk zeep

hier bevindt zich waarschijnlijk het grootste Ronghuis van Vietnam, 18m hoog en erg breed. Hier moeten tijdens de feesten 130 families naast elkaar uit hun kruik pipe-wine kunnen drinken.

de zijgevel heeft een versiering aan de nok

hier zitten langs de ene zijde van de middenmuur 65 families, langs de andere zijde evenveel. Elk brengt de eigen pipe-wine mee. Gedurende drie dagen wordt er dan gedanst en gedronken. Daarna worden dieren geslacht en ge-offerd. Bij een groot feest zijn die dieren koeien of buffels, bij een kleiner feest kunnen het ook varkens of honden zijn. Nadien wordt het vlees door de gemeenschap verorberd

al deze versieringen zijn niet zomaar versieringen, het zijn stuk voor stuk symbolen voor de goden om bepaalde dingen af te smeken

Volgens Manh, onze gids, behoort de taal tot de Austronesische taalgroep, onderverdeling Malayo-Polinesisch. Net zoals zovele minderheden zijn ze vrij arm en blijven ze arm.

we gaan het huis binnen van het opperhoofd. Net zoals overal staat de pipe-wine klaar om er continu van te proeven

een meisje igt te slapen, gedekt met enkele dekens en dicht bij het vuur (merk op dat het buiten meer dan 25° is). Mensen slapen op een mat. Het hoofd wordt ondersteund door boomstammetjes onder de mat

de trap, of wat ervoor moet doorgaan, is een stuk boomstam waar uiterst smalle treden zijn gehouwen. Bovendien is hier geen handleuning.

Na het middagmaal in Kontum, waar we een andere Vietnamese keuken leerden kennen, rijden we 25 km in de andere richten. We stoppen bij een dorp waar de Ja Rai wonen. Ook hun taal behoort tot de Malayo-Polynesische taalgroep.
In tegenstelling tot de andere volkeren welke we de laatste dagen hebben bezocht, hebben deze mensen hun veld, waar ze iets op kweken, rond hun huis liggen. Hierdoor staan de huizen verder verwijderd van elkaar

de huizen liggen verder van elkaar

Zij kweken koffie, peper, cassava en hier en daar ook rubber. Ook zij zijn animisten. Hun Ronghuis is erg klein en bekleeds met golfplaten. Golfplaten zijn veel goedkoper en gaan ook langer mee dan bamboe of hout.

een plantage van sandelhout

boeren hakken hun grond om met een grote hak. Hierbij brengen ze ook bemesting in de grond, deels mest van hun dieren, en altijd ook chemische bemesting

al de huizen in dit dorp hebben een soortgelijke structuur dat bestaat uit een lang gedeelte, met in het midden een deel dat uitsteekt naar voor, met een soort terras

bijna alle huizen in dit dorp hebben een stenen trap

daar waar de mensen van al de minderheden in Kontum provincie, hun behoeften doen ergen in de natuur, zien we hier een WC hokje. Het woord WC is er teveel aan, want binnen is er een groot en diep gat in de grond. Daarop ligt bamboe met een gat er in

Het meest opvallende echter bij de Jarai is hun begraafplaats. Als iemand sterft wordt er in het huis gedurende 3 dagen met de gong en andere muziekinstrumenten lage muziek gespeeld. De mannen komen drinken. Dan wordt het lijk in een houten kist gelegd en op de begraafplaats wordt er boven de ingegraven kist, een huisje gebouwd. In dit huisje wordt er voedsel, drank, een fiets, een helm, … gebracht

de Jarai (animisten) geloven immers dat de dode voort leeft. Ze moeten die dus dagelijks van allerlei zaken voorzien, zaken die de persoon tijdens zijn vorig leven ook nodig had

deze dode heeft zelfs zijn rolstoel meegekregen (vooraan links staat die opgevouwen)

Dagelijks, te beginnen ’s nachts, komen familieleden bij het gaf spreken met de dode

bij enkele graven staat een soort totempaal

als er in de familie een volgende dode valt, dan wordt het graf uitgebreid. Per dode is er altijd een kruik pipe-wine

Na tien of meer jaar, wordt er een groot feest gegeven voor de dode. Er wordt een dier geslacht, door elk van zijn of haar kinderen, en er wordt gedronken, veel gedronken. Nadien wordt het graf verlaten, omdat dan de dode vertrokken is. Dit feest wordt dan ook het verlatingsfeest genoemd.

Het landschap in de omgeving is mooi groen gekleurd door de rijstvelden

Het Ronghuis hier is gemaakt in golfplaten, goedkoop en veel langer houdbaar. Het gebouw is ook duidelijk kleiner dan de andere Ronghuizen die we zagen

Morgen verlaten we de bergen van centraal Vietnam en gaan we richting kust.