Reisverhaal «La Gomera, het noordoosten»
La Gomera, een klein Canarisch eiland
|
Spanje
|
15 Reacties
15 Februari 2025
-
Laatste Aanpassing 15 Februari 2025
1. La Gomera, inleiding
Na Gran Canaria (2022), Lanzarote (2023), Fuerteventura (2024), verkennen we nu in 2025 La Gomera.
Met zijn 378 vierkante kilometer (Oost-Vlaanderen 2.982 vierkante kilometer) ligt La Gomera in het westen van de Canarische eilanden. Het eiland heeft een ronde vorm, er wonen minder dan 23.000 inwoners. La Gomera behoort met de andere westelijke Canarische eilanden tot de provincie Santa Cruz de Tenerife.
kaart waarop de Canarische eilanden zijn gesitueerd
kaart van het eiland La Gomera
La Gomera telt één, centraal gelegen, national park, Parque Nacional de Garajonay.
Oostelijk bevindt zich de hoofdstad, San Sebastian de La Gomera.
Landbouw is beperkt aanwezig, enkel bananen worden uitgevoerd. Een beperkt aantal mensen werkt in de toerisme-industrie, vele inwoners trekken naar Tenerife om daar, vooral in het toerisme, te werken.
2. Onze planning
Met Iberia vliegen we via Madrid naar de luchthaven Tenerife Sur. De meeste vluchten op Tenerife landen in het noorden, maar dat is voor een bezoek aan La Gomera geen optie.
Van de luchthaven gaat het dan via openbaar vervoer of een taxi naar de haven Los Christianos.
Met de ferry duurt de overtocht naar San Sebastian de La Gomera 1 uur.
op dit kaartje is in grote lijnen de route aangeduid. San Sebastian de La Gomera is de ferry-haven, sommige schepen varen naar het westelijk gelegen Valle Gran Rey
We huren weer een auto bij Cicar, het autoverhuurbedrijf op de Canarische eilanden.De afstanden op dit kleine eiland zijn beperkt, maar door het bergachtige gebied gaan de kilometers langzamer.
Daarom kiezen we voor 4 overnachtingsplaatsen, we zullen ze aandoen in tegenwijzerzin.
3. La Gomera, aqui estamos (here we are)
Op maandag in de bewogen week (dinsdag een pak sneeuw in Oost-Vlaanderen, donderdag alle luchtverkeer lam door stakingen) laten we België achter ons, we gaan naar een warmer gebied.
Geen trein-tram-busdag, maar taxi-vliegtuig-vliegtuig-taxi-boot-auto op 10 februari. We vertrekken 's morgens om 4uur thuis, en we komen met al de opgesomde vervoermiddelen aan rond 18uur (19uur Belgische tijd). Gelukkig vliegt Iberia punctueel.
er zijn 2 maatschappijen die elk 3 overtochten per dag varen. Om 16u (lokale tijd) varen we de 50 minuten op een kalme zee met Fred Olsen
Tenerife met de haven Los Christianos, ligt achter ons. Een dergelijk zicht, met hotels van alle mogelijke ketens, wordt ons de volgende weken bespaard
omdat de wolken vrij laag hangen, zien we pas op het einde van de vaart duidelijk La Gomera. We komen aan in de haven van San Sebastian de La Gomera. San Sebastian is ook de hoofdplaats(je) van het eiland
zoals de vorige jaren huren we nu weer bij Cicar een auto, de lokale maatschappij waar ook de totale verzekering is inbegrepen
Onze eerste indruk van La Gomera, een eiland dat als gebergte boven de zee uitsteekt.
La Gomera is het oudste Canarische eiland, net zoals de andere ontstaan door vulkanisme. De eerste 10 tot 13 miljoen jaren waren vulkaanuitbarstingen en aardbevingen de manier waarop het eiland gevormd werd. Het is echter al 2 miljoen jaar geleden. Sinds het einde van de vulkanische activiteiten is de erosie begonnen en is het huidige landschap met zijn steil uitgesneden valleien daar het resultaat van.
Onze eerste overnachingsplaats is Hermigua.
kaart waarop (in blauw onderlijnd) Hermigua is aangeduid
4. La Hermigua en het noordoosten
We reserveerden een studio in Casa Creativa, in het benedendorp van Hermigua.Door de steile helling liggen de studio's van Casa Creativa tegen de helling gekleefd
De vallei van Hermigua is lange tijd afgesloten geweest van de rest van La Gomera. Nu ligt er een goede weg naartoe, door de bergen, verschillende tunnels en over een bergpas.
Hermigua ligt in het noordoosten. In de ondergrond komt hier nog steeds heel wat water voor. De rivier echter, die ontspringt in het Garajonay-gebergte staat momenteel droog. Het is immers al enkele jaren geleden dat er nog neerslag gevallen is.
Er wonen minder dan 1800 mensen in het langgerekte dorp, of eerder de langgerekte vallei
Het grondwater, samen met de (meestal) voorkomende laaghangende wolken, zorgen ervoor dat de vallei van Hemigua de meest groene vallei van het eiland is. Hier worden vooral bananen, en in mindere mate ook wijndruiven, gekweekt. Bananen waren en zijn nog steeds het voornaamste exportproduct van La Gomera
Tijdens onze eerste dag op La Gomera, verkennen we Hermigua. We wandelen eerst de vallei naar boven naar Hermigua alto, het hoger gelegen gedeelte van het dorp. Hermigua alto werd eerst gesticht. In 1598 werd hier een kleine kapel gebouwd. In 1611 kwamen de Dominicanen hier toe, ze bouwen een klooster en een grotere kerk.
kerk San Pedro apostel
De 17de ende 18de eeuw waren een bleoitijd voor het klooster. Giften van rijke families stroomden binnen (misschien wel om een plaats in de 'hemel' te kopen). Tijdens de 19de eeuw geraakte alles hier in verval, het complex werd eerst bestuurd door bisschoppen, later werd het verkocht. In de jaren 1940 werd onder invloed van de omwonenden, de kerk opnieuw leven ingeblazen en als parochiekerk Santo Domingo de Guzman, in gebruik genomen. De kerk is enkel open wanneer er een mis plaats vindt.
Op de 5km lange terugweg naar beneden, komen we bij het Etnografisch park Los Telares. Hier wordt de geschiedenis van de vallei en het eiland in 3 kleine musea en met een kleine plantentuin, uitgelegd.
Voor een kleine 5€ per persoon en met een hoor-uitleg, komen we heel wat te weten, een goede start voor ons bezoek aan La Gomera.
In het Parque Etnografico de La Gomera Los Telares is de gerestaureerde Gofio-molen de hoofdattractie. We zagen voordien op andere Canarische eilanden gofio molens. Hier werd maïs gemalen tot grof poeder, gofio genaamd. Het product werd zeer veel, en wordt nog gebruikt in voedingsmiddelen gaande van soep tot desserts. Voor ons is de smaak echter niet aantrekkelijk.
de molen werd aangedreven door de kracht van het water uit de kleine rivier. Centraal zien we een vertikale houten balk, die door de waterkracht draait
Binnenin de molen zien we hoe de houten balk een molensteen aandrijft. Tussen de stilstaande en de draaiende molensteen worden vanuit een trechter, maiskorrels aangevoerd
afhankelijk van de tijd waarbij de maiskorrels tussen de molenstenen geplet worden, zal het poeder grover of fijner gemalen zijn
links bevindt zich een uitlaat waar de gofio in een verzamelbak terecht komt
In de andere kleine musea is er heel wat te zien over de gebruieken en de levenswijzen van de vroegere bewoners. In de afgelegen vallei moesten mensen leven van wat de natuur hen bood
voor stoffen en kledij was er vlas, met als afgewerkt product linnen. Daarnaast kwam de zijderups voor, waren er schapen die geschoren werden. stoffen kon men kleuren met conchinille, afkomstig van de conchinilleluis, die leeft op de erg stekelige opuntia's
naast kledij kweekte en vond men in de vallei van Hermigua, ook planten als voedsel en planten die een geneeskrachtige werking hebben
In de tuin worden verschillende nuttige planten gekweekt. Zo is er een lokale palmsoort, die nergens anders ter wereld voorkomt dan in het Canarische gebied.
al meer dan 2000 jaar wordt het sap van deze palm gedurende lange tijd gekookt waardoor er palmsiroop vrij gesteld wordt. Opdat dieren niet tot boven in de palm zouden kunnen klimmen (en de sappen zelf verorberen) wordt er een brede metalen band rond de stam aangebracht. Om de vijf jaar kan men dan de vloeistof oogsten
De plant die in de tuin in het grootste aantal voorkomt, levert bananen. Momenteel is het moment waarop ze geoogst worden, als groene bananen
... met een bezoekster ...
Wat verder hebben we uitzicht op de twee rotsen Peter en Petra
Peter en Petra waren ooit deel van één rots, tot ze door erosie voor eeuwig van elkaar gescheiden zijn. De beide rotsen worden samen 'de geliefden' genoemd. Door de erosie worden ze beetje bij beetje afgebroken, ooit zullen beide rotsen verdwenen zijn ....
Wat verder zien we een sinaasappelboom (Citrus sinensis). Tegelijkertijd is er bloesem en vrucht te zien
de bloesem van citrusbomen heeft een sterke, aangename geur
Aloë vera komt beperkt op La Gomera voor. In Hermigua is een winkel, gerund door een Nederlander, waar Aloë vera producten voorkomen. De weinige planten hier dienen waarschijnlijk enkel om toeristen aan te trekken
Hoelijk kunnen we morgen op de markt lokale bananen kopen, er is zeker al iemand die ze heel lekker zal vinden
papaya wordt voor lokaal gebruik gekweekt
ook paprika....
de veestapel bestaat ook hier uit geiten
bij de uitgang van het park moeten we door de park-winkel. De oogst is tentoon gesteld, maar kan (of mag) niet verkocht worden
We dalen verder af. Er is ook nog een etnografisch museum, maar zoals we op Fuerteventura zagen, waren er musea, maar zijn ze niet meer toegankelijk
Naast bananen worden hier ook avocado's gekweekt. Het zijn planten die veel water nodig hebben voor hun groei. Momenteel is hier nog voldoende water, maar de beschikbare hoeveelheid voor de landbouw slinkt zienderoge
avocado
We zien ook mangobomen. Momenteel zijn er noch vruchten, noch bloesem te zien
de bomen met de donkere bladeren zijn veelal mangobomen
enkele eeuwen geleden hebben vele handen, zonder mechanische hulpmiddelen, terrassen aangelegd om aan landbouw te kunnen doen op de steile hellingen. We kijken nu richting dal
Wat verder komen we in Hermigua baja, het lager gelegen gedeelte van het dorp
met de post ...
... het gemeentehuis..
en een mooi aangelegd park, annex sportvelden
het park is 3-4 jaar geleden aangelegd, het ziet er mooi onderhouden uit
de sportvelden zien we hier wat verder liggen, tussen de bananenplantages
met de Canarische Drakenbloedboom. Deze boom dateert al een hele tijd voor het park in 2021 is aangelegd
kleurrijke bladeren en een rits kleine bloemen...
een grote boom met grote vruchten, absoluut niet bruikbaar voor mensen
en water, overal water, een zeldzaamheid op de Canarische eilanden...
naast het park is de toeristische dienst. Hier zien we dat het ganse eiland is Biosfeer gebied is
wat een verschil tussen het grauwe en winterse België en de stralend blauwe lucht en fel gekleurde bloemen hier.... te begrijpen dat veel mensen naar het zuiden komen overwinteren ...
elk landbouwbedrijf heeft zijn eigen watervoorraad, kilometers waterleidingen en grote pompen...
en om voldoende waterdruk te krijgen, een grote citerne hoger op de helling
kijken we nog even achterom, nu is een piek in het Garajonay Nationaal Park uit de wolken ....
naast de bijna rijpe papaya's is hier een glimp op te vangen van het titanenwerk dat de voorouders hier geleverd hebben om de metershoge terrassen te maken
op het schaduwrijke kerkplein van Hermigua Baja, zien we twee oude, grote Ficusplanten
nu valt de temperatuur goed mee, schaduw is nog niet nodig
de kerk van het benedendorp, een hele tijd later dan de kerk in het bovendorp gebouwd
ook hier weer de heel opvallende kleuren van de weelderig bloeiende bougainvillea's
we komen nu voorbij onze studio, vanwaar we een wijds uitzicht hebben op de vallei van Hemigua met zijn vooral vele bananenplantages
Nu dalen we verder af in de vallei, richting oceaan
kleurrijke bloemen
soms moeten we een foto maken ietwat naast de weg. Er hangen immers dikke, zwarte kabels die stroom voeren, in de weg
achter een bocht krijgen we plots uitzicht op Santa Catalina, de wijk van Hermigua die het dichtst bij de oceaan ligt. Op de achtergrond ligt Tenerife, de Teide (hoogste berg in Spanje, tevens vulkaan, is net zichtbaar
beneden links van de huizen is de brug die over de (droog staande) rivier gaat
In 1908, toen de vallei nog geen verbinding had met de rest van het eiland, werd er een haventje gebouwd. De landbouwproducten bananen, tomaten en ook wijn werden hier verscheept. Wekelijks werd er een schip geladen , een schip dat telkens naar Londen voer om daar gelost te worden
de stenen pijlers, aan de voet van de rotsen te zien, zijn de overblijfselen van de laadkranen. In 1950, Hermigua was toen reeds verbonden met de rest van het eiland, was de haven van San Sebastian de La Gomera, in gebruik genomen en verloor het haventje van Hermigua zijn betekenis
We wandelen verder richting oude haven. Het landscha wordt droger
getuigen hiervan zijn cactussen
een van de vele pieken, overblijfselen van het gestolde magma in de vulkaankraters, en al een eindje weggeërodeerd
Tussen de resten van de oude haven, zou er een zeezwembad gemaakt zijn. De (zeer stenige) kust is onveilig om in zee te gaan wegens de branding.
Maar...
...wanneer de verharde aardenweg aan de voet van de rotsen van de steile rotsen komt, zien we een bord dat ons vertelt dat verder wandelen verboden is, omdat er gevaar is voor vallende rotsen. Gaat men verder, dan is dat volledig op eigen risico
een beeld van de kranen in het haventje tijdens de eerste helft van de 20ste eeuw
in de moedertalen van de meeste toeristen, hoewel we vandaag al meer Vlaams (en Hollands) hoorden
Hier eindigt dan ook onze wandeling door Hermigua. We hebben de vallei eenmaal op en eenmaal neergewandeld, goed voor iets meer dan 11 kilometer, inclusief de wandeling door het etnografisch park
We keren ons en wandelen terug naar ons verblijf. Even hebben we nog zicht op het iets meer westelijk gelegen 'strand' van Hermigua, maar ook hier is zelfs baden in de oceaan niet veilig
Een van de volgende dagen wandelen we bij een meer afgelegen plek van Hermigua.
Tussen de rotsen en stenen steil uit de oceaan opduiken, zijn er op verschillende plaatsen steile valleien die uitmonden in zee, barranco . Soms is er aan zee dan een strand, bedekt met dikke keien
Ten noordoosten van Hermigua is er de Playa de La Caleta. Er is een geasfalteerde weg om bij dit strand te komen. Op het hoogste punt van deze weg is er een mooi uitzicht zowel op de kust ten noorden van Hermigua als op de oostkust.
zicht op de kust rond Hermigua
De stijgende weg om hier te komen is vrij smal en vol bochten, we komen geen tegenliggers tegen. Eenmaal beneden, boven Playa de La Caleta is er een parking. Twee campers zijn hier blijven overnachten. Een leegstaand gebouw, enkele verlaten parasols, en ook enkele zonnepanelen geven aan dat hier nog bewoning was. Het restaurant is en blijft gesloten
zicht richting zee vanop de parking
Op een bord lezen we dat bewoners van Hermigua gedurende meer dan 5 eeuwen oplossingen zochten om hun opbrengst te exporteren. Eerst was het suiker (suikerriet) en later bananen.
Ondanks het harde werk, slaagden inwoners erin om suikerriet te planten, rietstengels te oogsten (er was voldoende water in de valleien) en zelfs een suikerfabriek op te richten.
Waar we nu staan, bij Playa de La Caleta, werd in de 16de eeuw suiker verscheept naar Europa. Voor de bewoners was deze plek van vitaal belang om niet alleen suiker, ook wijn en hout te leveren naar het vaste land.
Van hieruit was er een ezelspad naar een volgend haventje aan de voet van San Lorenzo-kaap. Deze haventjes lagen vrij beschut zodat schepen in de buurt voor anker konden gaan om geladen te worden.
Dat ezelspad is nu een wandelroute geworden, deels valt deze route samen met de GR die rond La Gomera is aangelegd.
om bij het pad te komen, moeten we eerst ongeveer 10 minuten langs de weg terugkeren, bergop
we zien geen water, maar op de bodem van de valleien is het groen
ook hier hebben voorouders hoge en grote terrassen aangelegd. De meeste worden hier niet meer gebruikt, maar ze zijn nog steeds zeer stevig
De afslag van de rijweg is goed aangeduid. Het goed begaanbare pad is aan de valleizijde grotendeels voorzien van een houten afsluiting
hier en daar een mooie groene palm op ons pad
wij zijn voorlopig de enige 2 wandelaars. Pas als we terug keren zien we nog andere mensen
nog een eindje verder splits de Camino Rural de La Gomera, de kortweg de GR, af van het bredere pad. De GR is hier veel smaller, steniger en steiler. We laten het over aan jongere mensen …
de GR klimt tussen de rotsen, onze weg blijft de kust volgen, weliswaar een heel eind hoger
het pad daalt door de vallei, klimt er weer uit, komt op een pas, daalt weer af …
de volgende barranco (vallei) die in zee uitmondt
de planten langs de helling zijn agaves …
en wolfsmelkachtigen..
regelmatig kruisen we steile zijvalleien. Het moet hier ooit wel veel meer geregend hebben
ondertussen is de zon er in geslaagd om de nacht- en ochtendbewolking op te lossen, bewolking die voor de plantengroei van levensbelang is voor de vochthuishouding
uitzicht op het water van de blauwe oceaan, steeds een ander beeld…
en een blauwe lucht, zoveel aangenamer …
Nadat de GR afgesplitst is van het pad dat wij volgen, is er enkel nog afsluiting langs het pad, daar waar de weg steil verloopt. Soms zijn er hoge traptreden om de steilte te overbruggen. Daar waar het nog steiler is zijn stalen kabels gespannen zodat wandelaars zich kunnen optrekken. Wij gaan niet zo ver.
hier, na 1,5 uur stappen, keren we terug
een steil stuk, een geplaveid pad …
en uitzichtpunt, rechts op de foto de rots op Punta San Lorenzo, op de achtergrond, de Teide op Tenerife
de terugkeer gaat steeds sneller dan de heenweg, weldra koen we terug op de geasfalteerde weg
Onze eerste bergwandeling zit er op, iets meer dan 10.000 (soms kleine) stappen
******
De veerboot naar La Gomera komt aan in de haven van San Sebastian de La Gomera, de hoofdstad (of hoofddorp) van het eiland. Tijd om San Sebastian te verkennen
in grote letters bij de haven, waarbij de letter O de vorm van het eiland weergeeft
Colombus kwam op 12 augustus 1492 aan wal in San Sebastian. In opdracht van de Spaanse Kroon zou hij vanaf La Gomera, het toenmalige einde van de gekende westerse wereld, naar Indië, het land van goud en specerijen, vertrekken. Men hoopte op die manier een kortere vaarroute te vinden dan deze vanuit Europa, via Zuid-Afrika.
Hier werden de schepen nog van water voorzien, werden nog wat vrouwen versierd, en moest er eventueel gewacht worden op gunstige wind om de overtocht te maken.
San Sebastian houdt de geschiedenis levendig, het stadje met minder dan 10.000 inwoners, noemt zich graag Villa de Colon, stad van Colombus.
Het plein, dichtbij de zee, kreeg de naam Plaza de las Americas, Plein van de beide Amerikas. Hier is een standbeeld van Colombus te vinden.
Plaza de las Americas
beeld van Colombus
Vandaag, woensdag, is er een groenten- en fruitmarkt. Ook op zaterdag vindt de markt plaats
er zijn 3 standen waar een mooi assortiment aan groenten en fruit tentoon gesteld is. Lokale bananen worden het ganse jaar verkocht, de sinaasappels zijn niet lokaal, wel erg sappig en lekker
lekker en nog stevig
Daarna wandelen we door de hoofdstraat, sommige (volgens de reisgids, toegankelijke) gebouwen en musea zijn gesloten…. dat kennen we al
Te midden van de voornaamste straat, deels vrij van gemotoriseerd verkeer, komen we bij de kerk Iglesia de Nuestra Señora de Asuncion (Onze Lieve Vrouw Hemelvaart). De kerk werd in 1450 gesticht door Hernan Peraza. Spanje en Portugal waren hier al aan land sinds begin van de jaren 1300. De ‘heidenen’ moesten immers gedoopt worden en ‘bekeerd’ worden. In 1618 verwoestten Marokkanen de kerk, nadien werd en een grotere en rijkere kerk gebouwd.
de kerk, beneden aan de voet van een steile heuvel
er zijn 3 beuken, met elk een portaal en een grote toegangspoort. Centraal zijn links en rechts deuren in houtsnijwerk
grote bogen ondersteunen de 3 houten plafonds
enkele vergulde altaren …
en een mooi houten plafond in een zijbeuk
In de buurt van de kerk is er wel wat te zien. Een gesloten huis met een mooi houten balkon, Casa del Conde. Het was de tweede woning van de Graaf van La Gomera, die vanaf 1496 regeerde, maar zijn hoofdverblijf op Tenerife had.
het gebouw heeft nog een mooi (gerestaureerd) balkon. Nu zetelt hier de regering van La Gomera
Een ander mooi gebouw is Casa Bencomo. Hier huist de toeristische dienst en is het ‘museum van de Stenen’ gratis te bezoeken
de mooie binnenplaats van het gebouw
La Gomera bestaat uit stenen, veel stenen, met verschillende samenstelling en eigenschappen, sinds oudsher gebruikt door bewoners voor verschillende doelen
Door de al 2 miljoen jaren erosie van het oorspronkelijk vulkaangesteente, zijn valleien, steile kliffen, oude vulkaankegels, en soms heel aparte creaties gevormd
in enkele beelden zijn de grote lijnen van de vorming en de erosie van het eiland weergegeven
een voorbeeld van het grillige landschap
We lezen dat het landschap van La Gomera bestaat uit 2 delen: het noordelijke met steile hellingen, moeilijk ooit voor bewoners, en het zuiden met zachtere glooiingen, beter voor landbouw. In het noorden hebben de vroegere bewoners een landschap gemaakt met heel zware, noest arbeid, waarbij de steile hellingen in terrasvorm werden omgezet om zo ook aan landbouw te kunnen doen.
naast het gebruik van stenen voor terrassen werden ook woningen in steen opgetrokken. Hout was er te vinden in de bossen
Door de lange (tijd en afstand) isolatie van het eiland, zijn hier planten- en dierensoorten ontstaan, die nergens anders in de wereld voorkomen
en broeden hier vogels, die nergens anders op de wereld broeden, en ook nergens anders aan land komen
Nog steeds in de buurt van de kerk, bevindt zich het archeologisch museum. Hier betalen we 2€ per persoon toegang. Het museum is ook gehuisvest in wat rest van een oud paleis, Casa Echeverria. Over de oerinwoners van La Gomera weet men heel weinig. Die mensen hadden geen geschreven taal. Enkel hier en daar een overblijfsel en wat (min of meer wetenschappelijke) verbeelding, geeft ons een beeld van hen.
op een binnenplein geeft men een beeld, hoe opgravingen of vondsten werden ontdekt
reeds in de zesde eeuw v.C. waren in en rond de Middellandse Zee, zowel de Feniciërs als de Grieken, bezig om hun invloed in de kustgebieden te verstevigen. Er waren toen al mensen die met hun boot ‘per toeval’ op een of ander Canarisch eiland terecht kwamen
enkele eeuwen later waren de heersers de Romeinen en de Mauritaniërs. In het Noord-Afrikaanse gebied woonde toen een volk, de Ghomara. Zij hebben vermoedelijk ook de oversteek naar de Canarische eilanden gemaakt
nog enkele eeuwen later had de islam in Zuid-Europa en Noord-Afrika aan invloed gewonnen. Groepen Berbers ontvluchtten hun land, ook zij kwamen op de Canarische eilanden terecht
Omdat de groepjes mensen die o.a. op La Gomera toekwamen, heel weinig of geen contact hadden met de buitenwereld, weet men niet hoe ze leefden, wat ze deden, …. . Men weet dus ook niet hoe hun cultuur is beïnvloed door de eerste Europeanen die hier voet aan wal zetten.
Opgegraven delen van een kaak en tanden, leert de archeologen dat mensen vooral een vegetarisch dieet kenden, en daardoor ook een slecht gebit hadden
Een ander waardevol gegeven is afkomstig uit voorwerpen die in een graf werden meegegeven. Hout werd voor allerlei doeleinden gebruikt
men heeft ook houten potten gevonden in graven
vooral stenen werktuigen werden gebruikt. Stenen waren immers onder allerlei vormen aanwezig op La Gomera
Keramische potten werden gemaakt, maar enkel om kleine hoeveelheden (maximum 2 liter) te bevatten. Grotere recipiënten werden gemaakt van huiden of geweven lange bladeren
waarschijnlijk droegen vrouwen deze kledij
en mannen waren veel beperkter gekleed
Hoewel bijna de ganse oerpopulatie werd uitgeroeid, vindt men ook nu nog genetische verwantschappen met Berbervolkeren. Mannen werden gedood, vrouwen echter werden gebruikt, waardoor nakomelingen gemengd DNA bevatten
De maatschappij in La Gomera was matrilineair. Kinderen hoorden toe aan de voormoeders. Anderzijds waren mannen ‘baas’, maar na hun dood, werd het commando overgegeven aan neven langs de vrouwelijke zijde.
families leefden in grotten
of in woningen deels gemaakt van stenen
Hoewel de taal, verwant aan deze van de Berbers, helemaal is verdwenen, vindt men toch nog invloeden ervan terug in namen van bvb planten of dieren
en dan heeft men op verschillende plaatsen nog rotsen terug gevonden waar symbolen of tekeningen in werden gekerfd
tekeningen geven ons ook een kleine glimp van de oerinwoners
Een interessant museum
We stappen nog even verder in de hoofdstraat tot bij de kapel van Sint Sebastian, de oudste kerk/kapel op La Gomera. De kapel werd regelmatig verwoest, in brand gestoken, …. Men vermoed dat er enkel nog 1 originele boog overblijft
het beeld van San Sebastian, doorstoken van pijlen …
We keren terug richting zee
de hoofdstraat eindigt bij de zee, op een plein. Hoge, oude laurierbomen zorgen hier voor schaduw tijdens de zomerse hitte
van het ene plein naar het andere, dit is het stadhuis van San Sebastian
We komen nu bij de zee, er zijn 2 havens,
in de jachthaven liggen kleinere en ook grotere schepen
Wat verder is de haven waar de ferry’s aanleggen, en waar bijna elke dag tijdens het seizoen een cruiseschip ligt aangemeerd
direct naast de weg, aan de zee, liggen hogere rotsen. Net zoals op andere plaatsen zijn er verschillende gesteentes, in verschillende kleuren, getuigen van afzetting van 20 tot 2 miljoen jaar geleden
Helemaal boven is bevindt zich een Parador, een staatshotel. Om dit te bereiken moeten er veel trappen beklommen worden, of men kan met een voertuig enkele kilometer rondrijden.
wat verder richting zuiden, dichtbij de monding van de droge rivier, bevindt zich de 16m hoge toren, waarschijnlijk een overblijfsel van een groter gebouw met een nog hogere toren. Torre del Conde, toren van de graaf
Deze toren is in 1447 gebouwd, op bevel van dezelfde Hernan Peraza. Men zou, volgens de reisgids, de toren kunnen beklimmen, maar … gesloten
Wat later keren we terug, eerst de klim tot een grote tunnel onder de pas, daarna een afdaling met honderden bochten tot in Hermigua.
****
Vrijdag, de eerste ochtend zonder wolken, misschien dankzij de wind. Hét geschikte moment dus om richting Nationaal Park Garajonay te rijden en de wandeling naar de top te maken.
het nationaal park Garajonay is lichter van kleur aangeduid op de kaart van La Gomera
Het park is begroeid met laurierbomen, nog een oerwoud. Ooit groeiden laurierbossen ook in het Middellands Zee-gebied, maar door de ijstijden zijn de laurierbossen daar uitgestorven. De laurierbossen hier zijn dus in feite een voorhistorisch overblijfsel tot 25 miljoen jaar oud. De wetenschappelijke naam voor dit laurierbos is Pruno hixae-Lauretalia novocanariensis. Bijna de helft van deze oeroude bossen komt op La Gomera voor, iets meer dan de helft op de andere eilanden van Macronesië (Canarische eilanden, Madera, Kaap-Verdië en de Azoren).
De bladeren blijven altijd groen. Het Garajonay nationaal park bevindt zich in het hoogst gelegen gebied van La Gomera en is ongeveer 4.000 ha groot (40 vierkante km, meer dan 1/10 van de oppervlakte van het eiland.
Het laurierbos is een biotoop, een verzameling planten die hier samen voorkomen. De top van het eiland is meestal in wolken gehuld, de leerachtige bladeren van de laurier vangen de waterdruppeltjes op, de druppels vallen op de bodem en alle planten in het biotoop groeien en bloeien dankzij dit water.
Vandaag dus een unieke dag.
De weg naar het nationaal park splitst zich af van de weg naar San Sebastian. Al snel rijden we in een zeer schaduwrijk bos, hier en daar komen lichtstralen door, ze kunnen verblindend zijn. De weg telt vele bochten en stijgt continu. Onderweg zijn er verschillende uitzichtpunten, soms bij de weg, soms enkele honderd meter stappen.
Mirador del Rejo, uitzicht op de vallei van Hermigua
geen monotone rotsen, veel structuur en kleur
overal fel gekleurde bloemen, maar nog geen boekje waar ze vermeld staan met hun naam
een zeer veel voorkomende plant in het nationaal park, ze kan tot 3m hoog worden, de stengels zijn houtachtig, de bloemen gelijken op paardenbloemen, alleen wat groter. Hierro-Melkdistel (Sonchus hierrensis) komt voor op El Hierro, La Gomera en La Palma, de drie westelijke eilanden. De bladeren zijn zeer groot en sterk gelobd, bloemen zijn er in februari en maart. De plant komt voor op een hoogte tussen 300 en 1500m
nectar en pollen genoeg voor insecten
… grote exemplaren van margrietachtigen…
… voorjaarsasters…
voor het uitzicht moeten we enkele honderd meter stappen, tot we op een brug komen een heel eind boven de weg. We kijken hier uit op een vallei, richting zuiden
en door de heldere lucht is de Teide op Tenerife nooit ver weg
Mirador de Roque el Tajaque levert vooral mooie bloemen
Andere miradors, waar we even halt houden geven een soortgelijk beeld, en soortgelijke bloemen
We rijden tot een parking, van waar we te voet naar de top 1487m, Alto de Garagonay, kunnen wandelen. Op zich niet zo hoog, maar er is 360° uitzicht. Op de top zijn de naburige eilanden te zien
In 2012 woedde hier een brand, de natuur herstelt zich vrij snel, andere soorten planten nemen nu de bovenhand
een kaartje bij de start van de (blauw gekleurde) wandeling. Er is een aardenweg, het linker gedeelte, en een met grote stenen geplaveide weg, het rechter gedeelte
de geplaveide weg, eerst nog door bos, later zijn er meer open vlaktes
het bos is hier open, de top is immers zonder bomen
rode aarde op de achtergrond
donker bos
een zijpad komt erbij, nu zijn we op de GR die door het gebergte van La Gomera gaat
richting westen zien we de tafelberg, La Fortaleza
wandelaars die graag een foto maken, zijn er genoeg op de top
op een zijtop staan installaties voor radiocommunicatie (en misschien ook apparatuur van het leger)
langs een zijde worden al wolken gevormd, men moet vroeg genoeg starten met wandelen om de wolken voor te zijn
in het noordoosten zien we Tenerife (en weer de Teide, de hoogste berg van Spanje)
hier een foto tegen de zon in
dichterbij, op La Gomera, zien we de familie rotsen, straks bezoeken we ze
in het noordoosten zien we La Palma met zijn 2 vulkanen (de zuidelijke is enkele jaren geleden opnieuw uitgebarsten en heeft met zijn magma het eiland groter gemaakt)
We zien ook El Hierro, het kleinste bewoonde Canarische eiland. Maar door de vochtige lucht ‘ziet’ het fototoestel het eilandje heel onduidelijk
ook hier weer felgekleurde bloemetjes
in het midden van de top, een klein wild tuintje …
vele planten met deze mooie gele bloemen
en een vlinder
Enkele kilometer verder is Laguna Grande, volgens de reisgids is hier het bezoekerscentrum van het nationaal park, een groot woord voor een piepklein informatiecentrum, met heel weinig informatie.
La Laguna Grande is al van oudsher hét kruispunt in het centrum van La Gomera. Archeologische vondsten bevestigen dit. Zowel de oerinwoners, als later herders met kuddes, kwamen hier voorbij. Beschutte overnachtingsplaatsen voor vee, werden hier tot 1940 gebruikt. Waarschijnlijk werden hier ook rituelen uitgevoerd.
Bij hevige regenval vult het gebied zich met water, waardoor het kortstondig het uitzicht van een meer heeft. Vandaar de naam Laguna.
La Gomera, en in het bijzonder het Nationaal Park Garajonay, telt meer dan 100 soorten planten die nergens anders voorkomen. Wat betreft dieren, 4 soorten vleermuizen zijn hier endemisch. Andere zoogdieren zijn hier nooit op natuurlijke wijze aangekomen. La Gomera ligt te ver van het vasteland. Lagere diersoorten en enkele vogelsoorten zijn hier wel endemisch.
een beeld met activiteiten beoefend door vroegere bewoners
enkele mooie bloemen
de Canarische vink (Fringilla coelebs), deze vogels vliegen aan en af, hier etn mensen en misschien is er wel iets mee te pikken
ook hier is er een overvloed aan groen
Wat noordelijk is de Mirador Vallehermoso
het dorpje is Vallehermoso
Op de terugweg rijden we even rond naar het mooiste uitzichtpunt op ‘la famiglia de Los Roques’, prachtige rotsformaties. Wetenschappers vermoeden dat hier, diep onder de grond, ooit de hotspot was, die het ontstaan gaf aan La Gomera.
heel wat ‘familieleden’ …
Een hotspot is een zwakke plek in de aardkorst waaronder hete magma opwelt. Hierdoor wordt de aardkorst op die plek opgeheven, en wanneer de top boven water komt, wordt zo een eiland gevormd. Alle Canarische eilanden zijn op deze manier gevormd, te starten met de meest oostelijke, Lanzarote en Fuerteventura, en steeds meer eilanden richting westen. De eerste eilanden ontstonden na de verschuiving van aardplaten die enerzijds Afrika en Europa, anderzijds Amerika (noord en zuid) bevatten.
een van de kleine rotsformaties, de andere zijn erg groot
Roque Agando aan de ene zijde van de weg
en de rest van de familie aan de andere zijde
Roque de la Zarcita (rechter rots)
Roque de Ojila
Roque Las Lajas
Als laatste houden we nog even halt bij de grens van het nationaal park, al veel lager gelegen, dus met een andere flora, maar nog steeds nevelwoud. Hier is een klein bedevaartsoord Nuestra Señora de Guadalupe, enkel een soort vitrine met gekleurd glas, in een rots. Net buiten het park zijn hier enkele bewoonde huizen te zien.
zelfs geen beeld …
Ook hier vertrekken wandelingen, de paden zijn nat en deels modderig (veel minder dan deze nu in België ….). We wandelen hier minder dan 1 kilometer
andere planten dan hoger in Garajonay
maar ook opvallend
de rots, Roque del Rejo
Al deze rotsen zijn overblijfselen van het vulkanisme, dat echter al meer dan 2 miljoen jaar geleden , geen activiteit meer vertoonden. De roten zijn overblijfselen van magma, dat echter nooit is uitgespuwd door de vulkanen. Het is centraal in de vulkaan over gebleven, de wand van de vulkaan is in die tijd volledig weg geërodeerd.
****
Een droge rivierbedding mondt bij de haven van San Sebastian in de oceaan uit. We volgen de vallei, Barranco de la Villa, die later aansluit op Barranco de Lajas.
Elk dorp of stadje aan de zee ligt in of bij de monding van (ooit) een rivier die een vallei heeft uitgeschuurd. Al de valleien starten boven in het nationaal par Garajonay.
San Sebastian, in het oosten, ligt aan het einde van de barranco (vallei) de La Villa.
Vandaag zaterdag volgen we deze vallei stroomopwaarts.
de vallei is in groen aangeduid
In feite echter is de vallei ontstaan door de samenvloeiing van 2 riviertjes. Slechts een van beiden is verder stroomopwaarts te volgen tot bij het laatste dorpje La Laja.
Vanuit La Laja kan men wandelingen maken, telkens zeer vele honderden meters stijgen tot in het nationaal park. Die wandelingen laten we aan jonge en fitte mensen.
We starten in San Sebastian, de enige toegang tot de vallei
het einde van de brede rivierbedding, al jaren zonder water …., we zien straks dat er stuwmeren hogerop zijn, waar al het water in verzameld wordt
Beneden in de vallei staan nog wat fabriekjes en bedrijfjes en is er nog bewoning. De weg klimt, het aantal gebouwen vermindert en al snel komen we in het groene gedeelte van de vallei. Hier is water, veel water ter beschikking.
in het dal is het groen, de hellingen zijn droog..
op het einde van de vallei , de hogere pieken van het nationaal park
hier en daar zijn er kleine dorpjes
Er wordt aan tuinbouw gedaan, kleine boomgaarden met avocado, mango, …
kleine appeltjes? of iets anders?... we kennen deze vruchtjes niet
regelmatig zien we palmbomen, misschien voor de productie van palmsiroop?
grillige rotsen geven steeds een ander beeld
kleine citrusplantages, sinaasappels en citroenen
het gesteente is sterk geplooid, getuigen van het opheffen van de aardkorst tijdens de vulkanische activiteit
zelfs op de drogere hellingen is er nog groen te zien, kleinere planten die gebruik maken van het weinige vocht uit de wolken
Gomeros, de inwoners van La Gomera, houden van bloemen (net zoals overal in Spanje)
vetplanten zijn ook geliefd…
en is de lente een mooi moment om wilde bloemen te zien
hogerop in de vallei tot in La Laja, zien we mooie gerestaureerde huizen
Gomeros verlieten hun huizen en hun dorp, het leven is hier hard en er is weinig werk. Mensen trokken o.a. naar Tenerife. De huizen werden verlaten… tot toeristen (Duitsers, Engelsen, Nederlanders) het gebied hier ontdekten… In het meest gelezen Spaanse boek over La Gomera, ‘Paso a paso’ wordt een lokale landbouwer uit dit gebied aan het woord gelaten (zo lees ik in de reisgids)
‘zij kwamen naar hier als waren ze zeer arm, ze vonden zelfs geen plaats om te sterven. Lokalen werkten op het veld, en zij stellen vragen over het een en het ander. Zij werden vriendelijk ontvangen, zij werden zelfs in huis ontvangen, er werd hen wijn aangeboden en er werd gemoedelijk gebabbeld. Daarna kochten zij een huis en ook een stuk land, een week later begonnen zij hun eigendom te omheinen met afsluiting of zelfs met muren. En wanneer dan één van ons ook langs kwam (we dachten verder samen vriendschappelijk om te gaan), was het eerste wat ze deden, de politie op te bellen’
Toeristen worden eerder met argwaan bekeken (ook zoals elders in Spanje)
(rechts onderaan) overal waar bewoning is, is er een bushalte. Een bus hebben we echter niet gezien
centraal in de dorpjes staan de huizen dicht op elkaar. Het voetpad is een helling, auto’s moeten meestal op de hoofdweg blijven
hier zijn zonnepanelen echt wel zinvol. Hier is immers bijna elke dag zon
stukjes land worden keurig bewerkt en regelmatig voorzien van water. Aardappelveldjes komen het meest voor
We parkeren ons bij het begin van het laatste dorpje La Laja. De straat is steil en smal, we wandelen naar het einde van het dorp op ongeveer 450m hoogte
hier hebben we weer zicht op de zee en op Tenerife
vele kleine terrassen te zien, ze worden echter maar deels meer gebruikt voor land- of tuinbouw
alle Opuntia’s (wat wij soms cactussen noemen) zijn hier geïnfecteerd met de Conchinille-luis (Dactylopius coccus), gekweekt voor de karmijnrode kleurstof. We bezochten een bedrijfje in Fuerteventura en Lanzarote
La Laja heeft een klein kerkje, een eindje van de weg
het einde van de vallei wordt aan 3 zijden omgeven door hoge rotsen
mensen produceren hier vooral voor eigen gebruik, een veldje met verschillende soorten groenten
vele huizen staan verder van de weg, alleen een pad met veel treden geeft toegang tot de (veel) hoger of (veel) lager gelegen woning. Om het slepen en sleuren met cement, tassen en zakken te vermijden, hebben meerder huizen een materiaal-kabelbaantje
wat later zien we dat dit kabelbaantje geladen is langs de weg, en straks manueel zal voortgetrokken worden
irrigatie gebeurt op de terrassen op dezelfde manier zoals we in Iran en Oman zagen. Water wordt via een leiding aangevoerd. De landbewerker maakt met aarde dammetjes zodat het water in een gleuf loopt en het plantenbed voorziet van water. Dan wordt de toegang tot de gleuf weer met aarde afgesloten en de toegang tot een andere gleuf wordt op dezelfde manier geopend…
het leven van de mensen verloopt hier helemaal anders dan bij ons, eenvoudig en traag …
de weg eindigt in het bovendorp, we slaan nog een paadje in, maar een bewoner wijst ons er op dat dit een privéweg is
sierplanten staan hier gewoon in de tuin, de temperatuur is hier het ganse jaar aangenaam
We dalen af en we keren terug naar de auto. Op de terugweg andere uitzichten dan op de heenweg, dus nog enkele foto’s
weinig kilometer maar 700 hoogtemeters scheiden ons van het nationaal park
Een man komt puffend en zwetend aangelopen, hij heeft die 700m tweemaal op en neer gelopen ….
in vogelvlucht zijn we dicht bij de rotsfamilie (gisteren waren we daar, straks terug)
op een balustrade eten we onze picknick
op de terugweg zien we dat 1 stuwmeer nog water bevat, de andere 2 staan nagenoeg droog…
Terug in San Sebastian, nemen we nu een andere weg naar het nationaal park. We volgen de vallei waar we zopas door hebben gereden, maar nu boven op de helling
het is hier droger, veel minder groen. Beneden ligt San Sebastian
Bijna boven komen we op de pas, waar wandelaars uit La Laja toekomen. Op de pas is er veel wind en voelt de lucht koud aan
een klein uurtje geleden waren we diep beneden in de vallei
Wat verder komen we bij de laatste stop, het uitzichtpunt op de rotsen, waar we ook gisteren waren
uitzicht op de bovenvallei richting zuiden, weelderig groen, subtropisch regenwoud
een monument voor de slachtoffers van de brand in het nationaal park in 1984
en zoals overal op het eiland, goed bewegwijzerde wandelingen
Morgen maken we hier in het oosten nog een laatste wandeling, daarna rijdenwe naar een volgende overnachtingsplaats
