Reisverhaal «België, wandeling 2 Bornem»

en nu eens dichtbij: Vlaanderen wandelland | België | 5 Reacties 04 September 2020 - Laatste Aanpassing 12 September 2020

wandeling 2: Bornem

De fusiegemeente Bornem ligt aan de rechteroever van de Schelde tegenover Temse. Bornem is gesitueerd in de provincie Antwerpen, maar de gemeente, samen met Puurs-Sint-Amands, worden ook wel Klein Brabant genoemd.

Vroeger omvatte Klein Brabant veel meer gemeentes, nadien werd het aantal gemeentes verminderd, en nu blijven er nog 2 fusiegemeentes over.

op de kaart van de provincie Antwerpen is Klein-Brabant aangeduid met een rode pijl

kaart van de Klein Brabantse fusiegemeentes (http://users.telenet.be/natuurpunt-klein-brabant/)

Klein Brabant wordt in het noorden begrensd door de Schelde, in het oosten door de Rupel.

In 1240 heeft de Schelde zijn loop verlegt, meer noordelijk

op deze kaart is het gebied omcirkeld waar we wandelen. hier zie je de blauwe waterloop, ten zuiden van de huidige Schelde. Deze waterloop is de Oude Schelde, de loop van de Schelde voor 1240. Toen lag Weert op de linker Schelde-oever. Na 1240 lag datzelfde dorp Weert op de rechter Schelde-oever

Ook nu weer gebruiken we hetzelfde Groot Wandelboek Vlaanderen, waarbij we de Knooppunten aanduiden om de wandeling gemakkelijk te kunnen vinden

vertrek aan de kerk in Bornem bij knooppunt 1, we wandelen nu in wijzerzin, 1 - 2 - 28 - 30 - 48 - 47 - 46 - 24 - 27 - 21 - 5 - 1

We starten de 16 km lange wandeling bij de kerk en het gemeentehuis van Bornem

gevel van het gemeentehuis

Rond het centrale plein zijn er heel wat cafés en eetgelegenheden. Nu, om 10u ’s morgens zijn er al wat tafeltjes bezet, een drukke, toch corona-proof, bedoening.

Dichtbij is het hospitaal, en net voorbij komen we al in een brede dreef, geen huizen meer, enkel natuur

begin van de dreef. Naast fietsers en wandelaar komen hier ook landbouwvoertuigen, en een enkele auto (van de ‘aangelanden’)

vandaag, 1 september, is het nog vrij fris bij de start

naast enkele eiken en andere bomen, bestaat het overgrote deel van de bomen uit Canadese populier

Deze laan eindigt bij een groot domein, strikt verboden toegang, enkel met vooraanmelding en een gids is bezoek toegelaten.

we kunnen vanaf de toegang een kleine glimp opvangen van een gebouw

De weg buigt af, we wandelen geruime tijd rond dit grote domein, we zien enkel afsluitingen, bos, weide en vooral heel veel grachten vol water.

Plots zien we een eind verder, voor ons op de weg, een groep fasanten, waarschijnlijk uitgezet om in de hefst te kunnen afschieten. We zien ook ergens een jachthut, hoog op poten. Herten blijven dus beter uit de buurt …..

ik maak deze foto’s met de gsm, vogelfoto’s zijn dus maar van lage kwaliteit

We zien heel wat planten met bessen. De herfst is immers een bessenseizoen, na de bloei tijdens de zomer, worden bij verschillende planten nadien kleurige bessen gevormd. Wie echter geen perfecte botanist is (zoals wij) houdt het beter bij een foto

Rode Kornoelje

overal braambessen, maar vooral daar waar je er niet bij kan, dus dan toch maar aan de struik laten en niet plukken

ondertussen hebben we al wat kilometers gestapt en zien we eindelijk de Oude Schelde, tussen de bladeren en de vele vissershuisjes door

al de gebiedjes van vissers zijn privaat domein en afgesloten, waardoor we slechts een enkele maal het water zonder afsluiting ervoor kunnen zien

we zijn nog steeds aan de zuidzijde van de Oude Schelde

Deze Oude Schelde is een 6 km lang overblijfsel van de vroegere loop van de rivier. De westelijke zijde heeft geen verbinding meer met de eigenlijke Schelde, het is een verzand gebied. Aan de oostelijke zijde is er nog een verbinding met de Schelde, dichtbij de brug van Temse.

af en toe komen we verwilderde planten tegen, ooit als tuinplant gezaaid of geplant zoals deze Slipbladige Rudbeckia

het gehele gebied is hier erg waterrijk, ook de Grote Lisdodde komt hier voor

nu zijn de bloemen weg, enkel nog de grote aren zitten aan de plant

in het gebied van de Oude Schelde zien we heel veel vrij hoge planten met roze bloemen. Na uren en uren zoeken vinden we uiteindelijk de naam van deze plant

Reuzenbalsemien (Impatiens glandulifera) is een invasieve exoot (uitheemse plant welke hier snel locale soorten overwoekert). Sinds vele jaren mag ze niet meer verhandeld worden.

Oorspronkelijk kwam de Reuzenbalsemien voor in de Himalaya, rond 1850 is ze meegebracht uit India als sierplant. Hoewel de plant op een struik gelijkt, is ze eenjarig. Ze produceert een enorme massa zaden waardoor ze snel kan verspreiden. Het bloeiseizoen is van juni tot september, nadien verrot de plant volledig.
De Reuzenbalsemien komt vooral voor in de waterrijke gebieden langs rivieren.

en water is hier in overvloed

Wil je meer weten over de Reuzenbalsemien, dan is dit een goede link
https://www.ecopedia.be/planten/reuzenbalsemien

Ondertussen versmalt het pad

en nog smaller

We zijn nu op het grondgebied van Weert, een deelgemeente van Bornem, ooit op de linker Schelde-oever, nu op de rechteroever gelegen.

voor ons ligt de Scheldedijk, het pad klimt omhoog.

Na de grote overstroming van Ruisbroek in 1976, waarbij het Schelde- en Rupelwater tot 3m hoog in het dorp gestegen was, zijn de dijken in dit Scheldeland overal opgehoogd. Ook deze, hoge dijk dateert uit de periode na 1976.

Op de dijk ligt een asfaltweg, hier rijden niet alleen gelegenheidsfietser met hun e-bike, maar ook, vooral mannen, in volledige uitrusting op een koersfiets. En dat is oppassen geblazen.

de graspartijen langs de dijkhelling, aan de zijde verwijderd van de Schelde, wordt door schapen afgegrazen. Langs de zijde van de Schelde is er ruimte voor gecontroleerde overstroming, de potpolders.

Gelukkig is de afstand op de dijk niet zo groot, na een paar km dalen we weer af, richting Weert-Centrum.

hier is er geen hoge begroeiing langs de wegkanten, er zijn dan ook veel meer bloemen te zien

We komen in een oudere wijk van Weert, er is weinig verkeer.

een eik draagt heel veel eikels, binnenkort zullen waarschijnlijk de eekhoorns langs komen …

Een hele tijd later zien we opnieuw de Oude Schelde

Het vochtige gebied waar we wat later doorwandelen is AchterWeert.

het paadje is nog moeilijk te zien, gelukkig s het volgende knooppunt goed aangeduid. Overal is er water, water en nog eens water, ideaal voor watervogels

regelmatig zien we hopbellen hangen

Hop (Humulus lupulus) is een klimplant , heeft dus steun van andere, houtige, planten nodig om in de hoogte te kunnen groeien. Het is de langste kruidachtige plant welke in het wild in België en Nederland voorkomt. De mannelijke planten zijn verschillend van de vrouwelijke planten. Het zijn de onbevruchte vrouwelijke hopbellen die gebruikt worden in het bierbrouwproces. Deze bellen worden niet in het wild geplukt, hiervoor zijn er hopkwekerijen. De meeste hop welke hier in de brouwerijen gebruikt wordt komt uit Duitsland of de USA. Maar ook in België wordt er hop gekweekt, zij het in veel mindere mate.

We komen terug in de bewoonde wereld, met op de rechterweide paarden, op de linker weide koeien

Allerlei soorten bessen, voedsel voor vogels tijdens het najaar ..

In het dorpje Weert vinden we een bank om te picknicken. Hier is een klein aantal eetgelegenheden, nu allemaal gesloten

We wandelen weer verder richting oosten, nu in VoorWeert. De weg is geasfalteerd

na enkele km komen we weer bij de Oude Schelde. Ook hier is het grootste deel van de oever in privé-bezit

ofwel is er een stukje grond met een vissershuisje, ofwel is de oppervlakte grond erg klein en is er een houten aanlegsteiger

meestal is er langs de oever een rietkraag, een goede broedplek voor watervogels

We komen bij een uitzicht op het grote landgoed aan de overzijde van de Oude Schelde, we liepen er enkele uren geleden rond de omheining, het is een soort sprookjeskasteel

omdat we tegenlicht fotograferen lijkt de kleur meer grijs dan in realiteit

Enerzijds hebben we hier een kasteel, anderzijds is er de eigenaar

Ik zoek even de historiek op van het kasteel : (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/1901)

Volgens de overlevering zou de site opklimmen tot de Romeinse periode, toen een ronde wacht- of uitkijktoren werd gebouwd in een Scheldemeander, op een donk (een zandige verhevenheid, die boven de omliggende poldergronden uitsteekt). Literatuurbronnen vermelden een feodale burcht uit de 9de-10de eeuw, opgevat als een verdedigingstoren tegen de invallen van de Noormannen en naderhand de verblijfplaats van de heren van Bornem. In 1586 werd het goed aangekocht door de Spanjaard Pedro Coloma, die het kasteel liet verbouwen tot een aangenaam lusthof in renaissancestijl. De vermelde toren werd samen met een deel van de ringmuur gesloopt in 1687.Pedro Coloma kwam met het Spaanse leger van Alexander Farnese naar de Nederlanden. De kleinzoon van Pedro Coloma werd de eerste graaf van Bornem. Dit omdat koning Filips IV van Spanje, het Land van Bornem de titel van graafschap had gegeven.

De gravure van Sanderus in zijn Flandria Illustrata (1641) geeft een goed beeld van het toenmalige uitzicht van het kasteel: het kasteel ligt aan de Oude Schelde en wordt aan de drie overige zijden omgeven door een rechthoekige omgrachting. De inrijpoort binnen de vesting werd omgebouwd tot een hoog rechthoekig gebouw dat aansluit op de vierkante burcht. De westzijde is een gebouwencomplex en de twee zijden van de Oude Schelde weg bevatten nog de middeleeuwse omwalling met kantelen en vooruitspringende hoek en weertorens. Op het middendeel staat de robuuste hoge oorspronkelijke wacht- of uitkijktoren die in 1687 zou afgebroken worden. Tussen deze omgrachting en de omwalling is er een formele tuin met parterres, hagen, boomrijen en constructies aangelegd. De toegangsweg loopt van de Oude Schelde weg tot een poort ter hoogte van een dwars verlopende dreef die de onderkant van de gravure vormt.

De huidige eigenaar is de grafelijke familie Marnix van Sint Aldegonde (De Marnix de Sainte Aldegonde). Deze familie werd pas in 1773 eigenaar van het kasteel.
De volgende tekst is te vinden op internet http://scheldelanders.be/Archief/Bornem/Het kasteel van Bornem1.pdf

De naam de Marnix komt van de heerlijkheid Marnix, een Frans gehuchtje aan de oevers van de Rhône in de gemeente Nattages. In het plaatsje Marnix stond vroeger een versterkt kasteel waar de heren van Marnix sinds de 14e eeuw heersten over deze heerlijkheid. De bezittingen zouden zwaar lijden door de erosie van de Rhône, door verschillende oorlogen en de afwezigheid van de heren van Marnix. De heren van Marnix waren een rijke burgerlijke familie die opklommen tot de landsadel. Zij bouwden met veel geduld een carrière op en stegen door hard labeur en economische voorspoed op de maatschappelijke ladder tot de adelstand. De leden van de familie de Marnix volgden de raad van hun meesters op, hielden vast aan hun opgebouwd vermogen en namen geen risico's.
Door o.a. oorlogen werd er in de loop der eeuwen hier en daar wat verbouwd, maar vooral verloederde het kasteel en zijn gebouwen.

Het zou Ferdinand de Marnix de Saint Aldegonde zijn die zich zou toeleggen op de volledige renovatie van het kasteel. Van 1865 tot 1882 was het kasteel leeg en onbewoond. Het oude kasteel was dan ook zeer bouwvallig geworden en beantwoordde helemaal niet meer aan de allernoodzakelijkste noden om er deftig te wonen. Daarom besloot Ferdinand de Marnix er grote veranderingen aan te brengen. Hij zag echter in dat dit heel wat moeilijkheden en grote kosten zou met zich meebrengen en liet zich door architect Hendrick Beyaert overhalen om het kasteel volledig te laten renoveren.

De huidige, en laatste, graaf, John II heeft geen nakomelingen meer en heeft het kasteel en de gronden ondergebracht in een stichting NV Domein van Bornem, dat als belangrijkste doel heeft het bewaren van het patrimonium. Nu kan het kasteel geleid bezocht worden.

Heb je enkele uurtjes tijd en wil je je verdiepen in de geschiedenis en de opeenvolgende bewoners en hun geschiedenis, dan kan dat http://scheldelanders.be/Archief/Bornem/Het kasteel van Bornem1.pdf

enhttps://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/1901

Ondertussen wandelen we verder tot het meest noordoostelijke punt van de rondweg, knooppunt 21 dat buiten het knooppuntenkaartje ligt.

Hier is nog het oude sas te zien,

het sas

Eén van de verwezenlijkingen van Pedro I Coloma was de aanleg van een nieuwe dreef in 1596. Zijn bekendste verwezenlijking is de bouw van het nieuwe sas (1592). Door het ontstaan van de nieuwe Scheldebedding was de oude arm herleid tot een binnenwater. De oude sluis, die meer dan waarschijnlijk nog door Robert de Bar gebouwd was, had veel schade geleden van tal van overstromingen. De oude sluis werd door het toedoen van Coloma omgebouwd tot een volwaardig sas dat groot genoeg was om schepen van de Schelde te kunnen binnenloodsen in de Oude Schelde en vice versa. Coloma wilde op die manier niet alleen een boost geven aan de lokale economie, maar ook een nieuwe aanlegplaats creëren voor schepen om voor de Spaanse legers de tocht op de Schelde te vergemakkelijken. Hij liet de oude sluis uitbreiden; 4 grote sasdeuren regelden het debiet. Daarnaast werden de verbindingsgracht tussen de Schelde en het binnenwater verbreed. Om de kosten te dekken voerde hij een tolrecht in op het sas. Op het afgewerkte sas werd een gedenksteen aangebracht die vandaag spoorloos is. We hebben er enkel nog een foto van. Het sas van Bornem is in ons land nog steeds de oudst bewaarde mechanische sluis.
uit http://scheldelanders.be/Archief/Bornem/Het kasteel van Bornem1.pdf

Af te leiden van enkele jaartallen in de kaaimuren werden in 1672, 1846, 1886, 1901 en 1904 werken uitgevoerd aan de sluis. Zo werden onder meer rond het begin van de 20ste eeuw oude grafstenen gebruikt als versterking voor het sas. Tot 1950 werd hout uit Bornem over de Oude Schelde via het sas naar de scheepswerf van Temse vervoerd en van de steenbakkerijen uit de Rupelstreek werden dan weer steenschepen via het sas naar de kaai van Bornem getrokken. In 1961 raakte het sas in onbruik omdat twee stellen sasdeuren bij giertij werden vernietigd (hierbij overstroomden Bornem en Weert) en omdat er een vaste dijk werd gebouwd. De sluis werd vernieuwd in 1961, maar raakte in onbruik sinds de nieuwe uitwateringssluis aan de Dijkstraat in 1981 (Sigmaplan) in gebruik werd genomen. Na bescherming als monument en dorpsgezicht bij ministerieel besluit van 18 november 1991 werden het sas en zijn omgeving in 2001 volledig gerestaureerd.

deze laatste tekst komt uit https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/214097, hier is nog meer info te vinden

Vanaf het sas wandelen we nog een viertal km terug. Het eerste deel van de weg loopt dichtbij en parallel met de N16 (Sint-Niklaas – Willebroek – Mechelen), maar vrij snel verlaten we weer het drukke verkeer naast ons

we komen weer langs de Oude Schelde, nu aan de zuidzijde ervan. In dit gebied zijn heel wat watervogels te zien

en weer overal de vissershuisjes

Wanneer we weer bij het centrum van Bornem komen is er nog een grote vijver, ook hier zitten mensen te vissen. Het lijkt alsof de vijver in een park ligt.

Enkele minuten later komen we weer op het centrale plein met zijn vele café’s, tijd om even neer te zitten en iets te drinken.